H ένταση στη Μεσόγειο έχει οξυνθεί από τους ανταγωνισμούς για τον έλεγχο των κοιτασμάτων αερίου, αλλά αυτό δεν οδηγεί αναγκαστικά σε συγκρουσιακή κατάσταση. Οι εντάσεις άλλωστε στην περιοχή χρονολογούνται εδώ και δεκάδες χρόνια και δεν συνδέονται με το φυσικό αέριο. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το Κυπριακό. Αλλά δεν υπάρχει κίνδυνος σύγκρουσης, δεδομένου ότι η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν τη στήριξη τόσο της ΕΕ, της οποίας είναι μέλη, όσο και του ΝΑΤΟ, πλοία του οποίου προστατεύουν τα όρια των κοιτασμάτων.
Η ανάδυση της Αιγύπτου ως σημαντικού παράγοντα στο πλευρό του Ισραήλ είχε ως αποτέλεσμα την ακόμη μεγαλύτερη επιδείνωση των σχέσεων της χώρας αυτής με την Τουρκία. Οι φιλοδοξίες όμως της Αιγύπτου είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένες, λόγω της δημογραφικής της έκρηξης και της αυξανόμενης εξάρτησής της από το αέριο.
Το Ισραήλ, από την πλευρά του, θέλει να επωφεληθεί όσο το δυνατόν περισσότερο από την ανακάλυψη των κοιτασμάτων, βρήκε όμως μεγαλύτερη ανταπόκριση στην Αίγυπτο παρά στην Ευρώπη. Η ιδέα ενός αγωγού που θα συνδέει την περιοχή παραμένει δύσκολη, όχι μόνο εξαιτίας της αντίθεσης της Τουρκίας, αλλά λόγω της πραγματικότητας της αγοράς και του κόστους που έχουν η εξόρυξη και η μεταφορά του αερίου. Η εξόρυξη του ισραηλινού αερίου είναι πιο ακριβή σε σχέση με άλλους παραγωγούς και η εξαγωγή του προς την Ευρώπη όχι ιδιαίτερα βιώσιμη.
Η ασφάλεια και η οικονομία είναι δύο τομείς που ενέχουν κινδύνους για την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Οι τρομοκρατικές απειλές στο Σινά, παρόλο που έχουν περιοριστεί σε σχέση με το 2013, εξακολουθούν να επηρεάζουν έναν αγωγό που διέρχεται από την έρημο. Και η ικανότητα της Ιορδανίας και του Λιβάνου να εισάγουν αέριο από την Αίγυπτο εξαρτάται από την οικονομική τους κατάσταση. Οι εξαγωγικές προοπτικές προς τις χώρες αυτές και το άνοιγμα της συριακής αγοράς ευνοούν την Αίγυπτο, αλλά υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για το κατά πόσον αυτή η χώρα μπορεί πράγματι να γίνει ένας περιφερειακός κόμβος στη νότια Μεσόγειο. Η μεγαλύτερη ελπίδα για το Κάιρο παραμένει ο αγωγός της Μεσογείου προς την Ευρώπη.
Όσο για την Τουρκία, η παρέμβασή της στη Λιβύη έχει καθαρά οικονομικά κίνητρα. Και αποσκοπεί στην απόκρουση των σχεδίων της Αιγύπτου σε σχέση τόσο με τη στήριξή της στον στρατηγό Χαφτάρ όσο και με τις ενεργειακές της φιλοδοξίες. Η Αίγυπτος επιδίωξε την απομόνωση της Τουρκίας, αποκλείοντάς την για παράδειγμα από το Φόρουμ για το αέριο στη Μεσόγειο όπου έλαβαν μέρος όλες οι άλλες χώρες της περιοχής το 2019. Σε απάντηση, η Τουρκία κλιμάκωσε τα επιθετικά ναυτικά της γυμνάσια, κυρίως γύρω από την Κύπρο. Οι απειλές της όμως δεν μοιάζουν αξιόπιστες, καθώς δεν έχει ούτε τα μέσα ούτε τη θέληση να επιβληθεί στρατιωτικά. Η Τουρκία παίζει τον ταραξία για να δείξει το ενδιαφέρον της για το αέριο στη Μεσόγειο.
Η Ευρώπη έχει εκφράσει με σαφήνεια την υποστήριξή της προς τα μέλη της και έχει αυξήσει τα δύο τελευταία χρόνια τη συνεργασία της με την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Ζητήματα όμως όπως η συριακή κρίση και, κυρίως, το προσφυγικό δεν της επιτρέπουν να αντιμετωπίσει τη συμπεριφορά της Τουρκίας στη Μεσόγειο με κάτι περισσότερο από επικρίσεις. Όσο για τη Ρωσία, πρέπει να τηρεί τις ισορροπίες στη σχέση της με την Τουρκία, δεδομένου ότι τα συμφέροντά τους αποκλίνουν στη Συρία ή τη Λιβύη. Γιατί η Μόσχα διατηρεί καλές σχέσεις με αντιπάλους της Τουρκίας όπως είναι η Αίγυπτος και τα Εμιράτα. Σε ό, τι αφορά το φυσικό αέριο, τέλος, η Ρωσία ανησυχεί για τον ανταγωνισμό από την παραγωγή στη Μεσόγειο, όπως γίνεται όμως εδώ και δεκάδες χρόνια οι πολιτικοί αντίπαλοι μπορούν θαυμάσια να γίνουν ενεργειακοί συνεργάτες. Η εξωτερική πολιτική αποκτά μικρότερη σημασία όταν μπαίνει στην εξίσωση η παραγωγή πλούτου.
της Hafsa Halawa (*)
(*) Η Χάφσα Χαλάουα είναι ερευνήτρια του Middle East Institute στην Ουάσινγκτον και ανεξάρτητη σύμβουλος για τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή
