Ένα βιβλίο-ντοκουμέντο δημοσιεύει ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος, με τίτλο «Συνοπτική θεώρηση της εκκλησιαστικής περιουσίας».
Σύμφωνα με το iefimerida.gr, που δημοσιεύει κατ’ αποκλειστικότητα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο βιβλίο, δεν πρόκειται για ένα έργο εκκλησιαστικό, αλλά για ένα «καμπανάκι» του Αρχιεπισκόπου ώστε, όπως γράφει, να σταματήσει «ο εμφανής και αποκαρδιωτικός» διασκορπισμός της εκκλησιαστικής περιουσίας και να διευθετηθούν οι σχέσεις Εκκλησίας-Κράτους, αφού «είναι ευκρινής πλέον η τάση να διαχωριστούν σε δύο αυτόνομους φορείς».
Ο ίδιος προσπάθησε να τα πετύχει και τα δύο, τον Νοέμβριο του 2018, συνάπτοντας την Συμφωνία Εκκλησίας-Κράτους με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και τον Αλέξη Τσίπρα. Ωστόσο, η προσπάθεια ναυάγησε, γιατί προσέκρουσε στην άρνηση των Αρχιερέων «και άλλων παραγόντων», όπως γράφει ο ίδιος. Αναφέρεται στο Πατριαρχείο που είχε τότε αντιδράσει, σε εκκλησιαστικούς ή πολιτικούς παράγοντες; Δεν το εξηγεί στο βιβλίο του.
«Η τελευταία προσπάθεια»
Στο έβδομο κεφάλαιο του βιβλίου, με τον ενδεικτικό τίτλο «Η Τελευταία Προσπάθεια», ο Αρχιεπίσκοπος εξηγεί πως και γιατί έφθασε στην ματαιωθείσα ιστορική συμφωνία με τον Αλέξη Τσίπρα και γράφει με εμφανή πικρία για το ναυάγιό της. «Δυστυχώς, δια γνωστούς πλέον λόγους επεκράτησε άλλο κλίμα. Γι’ αυτό και εγώ κράτησα τις απόψεις μου για τον εαυτό μου και πειθάρχησα, ως είχα χρέος, στη θέληση της πλειοψηφίας», αναφέρει, πικραμένος.
Η προσπάθεια να συνεχιστεί
Ο Αρχιεπίσκοπος δείχνει να αφήνει ως παρακαταθήκη αυτό το βιβλίο-ντοκουμέντο, ώστε να καταγραφεί η προσπάθεια που κατέβαλε ο ίδιος, το 2018, να εκσυγχρονιστούν οι σχέσεις Εκκλησίας Κράτους και να επιλυθεί οριστικά το πρόβλημα της μισθοδοσίας των κληρικών και της εκκλησιαστικής περιουσίας «που σκορπίστηκε ανώφελα», όπως γράφει χαρακτηριστικά. Δείχνει πεπεισμένος ότι η προσπάθεια αυτή πρέπει να συνεχιστεί. «Το θέμα της εκκλησιαστικής περιουσίας, παρά τις κρατούσες δυσμενείς συνθήκες παγκοσμίως, τίθεται επιτακτικά και πάλι και μάλιστα τόσο ως προς τις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους, όσο και ως προς την πορεία των Εκκλησιαστικών μας πραγμάτων», γράφει χαρακτηριστικά στον πρόλογο του βιβλίου του.
Εν ολίγοις, τι περιελάμβανε η Συμφωνία Εκκλησίας Κράτους του 2018:
Άνοιγε τον δρόμο για πλήρη διαχωρισμό Κράτους-Εκκλησίας
Αναγνώριζε για πρώτη φορά η Πολιτεία τις υποχρεώσεις της έναντι της Εκκλησίας σε σχέση με την περιουσία της
Οι ιερείς δεν θα ήταν πλέον δημόσιοι υπάλληλοι και το Κράτος «ελάφρυνε» κατά 10.000 κωδικούς μισθοδοσίας
Κοβόταν ο «ομφάλιος λώρος» Κράτους-Εκκλησίας ως προς το μισθολογικό.
Γλαφυρά, στο βιβλίο του, ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος περιγράφει πώς γνώρισε τον Αλέξη Τσίπρα, πόσο τον εξέπληξε ο σεβασμός που η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έδειξε στην Εκκλησία. Λέει την άποψή του για τον Αντώνη Σαμαρά, τον Λουκά Παπαδήμο και εκφράζει σεβασμό και εκτίμηση για τον Κυριάκο Μητσοτάκη.
Πώς γνώρισα τον Αλέξη Τσίπρα
«Με τον τέως πρωθυπουργό κ. Αλέξη Τσίπρα γνωριστήκαμε μέσω του μακαριστού δημάρχου Λεβαδείας Χρήστου Παλαιολόγου. Στα πλαίσια αυτής της γνωριμίας συναντηθήκαμε ευκαιριακά δυο τρεις φορές και όπως ήταν φυσικό οι συζητήσεις μας αναφέρονταν στα γενικώτερα προβλήματα της κοινωνίας και της πατρίδος μας.
Μετά την εκλογή του ως πρωθυπουργού της χώρας με επισκέφθηκε εθιμοτυπικά και μεταξύ άλλων εθίγη και το θέμα, κατά την έκφρασή του, του «εξορθολογισμού» των σχέσεων Εκκλησίας-Πολιτείας. Μάλιστα ενθυμούμαι την πρότασή του «το Κράτος να επιστρέψει στην Εκκλησία τα ακίνητα που η ίδια του έχει παραχωρήσει από 1 1 1945 για να αναλάβει αυτό την μισθοδοσία του Κλήρου». Οι σκέψεις και οι προτάσεις του Πρωθυπουργού με έπεισαν ότι ο έγκριτος και διακεκριμένος επιστήμων καθηγητής κ. Νίκος Αλιβιζάτος με τους συνεργάτες του είχαν κάνει σπουδαίο έργο»…
Ο φόβος για την Αριστερή κυβέρνηση
Προκαταβολικά, όπως γράφει, ο Αρχιεπίσκοπος ενημέρωσε την Διαρκή Ιερά Σύνοδο πριν την συνάντηση με τον Τσίπρα στο Μέγαρο Μαξίμου. Η ΔΙΣ, όπως φαίνεται από τα πρακτικά, ήταν περιεκτικά ενημερωμένη για τις συζητήσεις μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας. Ο Αρχιεπίσκοπος χειρίστηκε το θέμα όχι εν κρυπτώ και παραβύστω, αλλά φανερά, με επίσημη εντολή της ΔΙΣ και συμμετοχή δύο Συνοδικών Συνέδρων κλπ. Στο βιβλίο του παραθέτει αποσπάσματα πρακτικών από την συζήτηση αυτή. Κυριαρχεί η δυσπιστία των Αρχιερέων για την αριστερή κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, ο φόβος ότι η Εκκλησία θα διαχωριστεί και το Κράτος θα λέγεται ουδετερόθρησκο και ότι θα κοπούν οι μισθοί των ιερέων. Ο Ιερώνυμος εξηγεί και τους καθησυχάζει:
Μακαριώτατος: «…θα ισχύσει η Συμφωνία, εφ’ όσον εγκριθεί από την Ιεραρχία μας, η οποία θα συνέλθει, πιθανόν σε έκτακτη συνεδρίασή της, για να αποφασίσει περί αυτών των ζητημάτων. Φυσικό, όμως, είναι να δημιουργηθούν απορίες και γι’αυτό πρέπει να ζητήσουμε τη δημιουργία Επιτροπής-Φορέως, που θα εξετάσει όλα τα ανακύπτοντα επί μέρους προβλήματα πχ. μπορεί να έλθει άλλη Κυβέρνηση και να τα αλλάξει; Άλλοι πάλι θα κατηγορήσουν αμέσως ψευδώς, ότι κόπηκαν οι μισθοί των Ιερέων. Γι’ αυτό προτείνω στην Επιτροπή που θα συζητήσει τις λεπτομέρειες, να συμμετάσχουν και Κληρικοί μας. Ακόμη πρέπει να δημιουργηθεί και ο μηχανισμός του τρόπου πληρωμής. Πρέπει να έχουμε ένα υπόδειγμα, ίσως του Κράτους κλπ. Πάντως είναι η πρώτη φορά που το Κράτος αναγνωρίζει την περιουσία αυτή…»
Σεβ. Μεσογαίας: «Την άλλη φορά είχατε μιλήσει όχι για επιδότηση αλλά για μισθώματα.
Μακαριώτατος: Κατόπιν συμβουλών των νομικών μας, βάλαμε επιδότηση, διότι με τον όρο μισθώματα, μπορεί να ζητήσουν φορολογία.
Σεβ. Μεσογαίας: Μακαριώτατε, καθαρότατες και απόλυτα σίγουρες λύσεις δεν υπάρχουν. Υπάρχουν διέξοδοι για τα στραβά και αγωνιζόμαστε να βρούμε κάποιες δικλείδες ασφαλείας. Βασικό είναι να ξέρουμε ότι έχουμε απέναντί μας ένα Κράτος αναξιόπιστο, όπως έχει αποδειχθεί και μια Κυβέρνηση που δεν ξέρουμε στις κρίσιμες καταστάσεις πώς θα αντέξει και αυτή η διαδικασία πόσο χρόνο θα πάρει, οι πιέσεις που θα δεχθεί ο Πρωθυπουργός κλπ. Να σκεφθούμε, λοιπόν, και το ενδεχόμενο να παραμείνουν εκκρεμότητες για άλλη Κυβέρνηση διότι μας είπατε την ιστορία και πώς παλαιότερα δεσμεύονταν και δεν εφάρμοζαν. Πώς θα εξασφαλισθούμε ενώπιον ενός Κράτους που θέλει να γίνει, να λέγεται «ουδετερόθρησκο» και μάλιστα εχθρικά διακείμενου. Πώς θα εξασφαλισθούμε; Θα γίνει νόμος;
Μακαριώτατος: Το Κράτος διαχρονικά υπήρξε αναξιόπιστο. Δεν θα γίνει νόμος, αλλά Σύμβαση, όπως εκείνη του 1952, διότι είναι ισχυρότερη και μπορεί να μας βοηθήσει στην Αναθεώρηση του Συντάγματος. Ίσως και μια φράση στο Σύνταγμα, πχ «το κεφάλαιο αυτό ορίζεται δια νόμου» μας βοηθά. Θα φανεί πάντως η ειλικρινής διάθεση ή αλλιώς μια προεκλογική φούσκα. Πάντως έτσι κατοχυρωνόμαστε και στη χειρότερη εξέλιξη, διότι θα έχουν ομολογήσει ότι έλαβαν την περιουσία μας και μετά να προσφύγουμε κάπου με τις θέσεις μας. «Κύριοι, μας πήρατε την περιουσία μας, το ομολογήσατε, ύστερα από ένα χρόνο πχ την αθετήσατε και τώρα προσφεύγουμε υπερασπίζοντας τα δικαιώματά μας».
Σεβ. Μεσογαίας: Θα το συζητήσουν πιστεύετε;
Μακαριώτατος: Μου αρκεί, δεν είναι λίγο εάν βγει και ανακοινώσει ο Πρωθυπουργός ένα ένα τα παραπάνω σημεία. Κάποιοι θα γελάσουν, αλλά εμείς θα έχουμε κάνει το καθήκον μας. Και με τον κ. Μητσοτάκη έχω μιλήσει και μου έχει υποσχεθεί ότι θα πράξει ό,τι θέλουμε. Εγώ θα παρακαλέσω να δείξουν όλοι πνεύμα συναίνεσης για το καλό του Τόπου και της πορείας του. Εάν επιτύχει, λοιπόν, είναι μια ιστορική στιγμή. Εάν αποτύχει, ίσως μελλοντικά κάποιοι το συνεχίζουν.
Σεβ. Μεσογαίας: Συμφωνώ ότι πρέπει να είμαστε διεκδικητικοί, ίσως λίγο επιθετικοί, αντιλαμβάνομαι τις δυσκολίες και θεωρώ ότι πρέπει να προχωρήσουμε. Προσωπικά επιτρέψτε μου να πω ότι δεν με βρίσκει σύμφωνο η ιδέα του δημοσίου υπαλλήλου για τους Ιερείς. Παρά ταύτα λέω ότι σε μια περίπτωση πτωχεύσεως του Κράτους, μιας μεγάλης κρίσεως που το Κράτος θα πει «δεν μπορώ να σας πληρώσω, ουκ αν λάβεις παρά του μη έχοντος», οι Ιερείς μας απομονώνονται, ενώ αλλιώς ήταν στη δεξαμενή των δημοσίων υπαλλήλων. Μήπως αυτό θα δημιουργήσει κάποιο πρόβλημα, ενώ με το υπάρχον καθεστώς εξασφαλίζονται οι Ιερείς μας;…»
Οσα είπαν οι Αρχιερείς για τον Νίκο Φίλη
Στην ίδια συνεδρίαση, οι Αρχιερείς εκφράζουν την αντιπάθειά τους για τον τέως υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκο Φίλη -ο οποίος είχε συγκρουστεί σφοδρά με τον Αρχιεπίσκοπο- και δείχνουν πανικόβλητοι μπροστά στο ενδεχόμενο διαχωρισμού Κράτους Εκκλησίας. Ας σημειωθεί ότι τότε γινόταν και συζήτηση να κατέβουν οι εικόνες από τα σχολεία και να αλλάξει το μάθημα των Θρησκευτικών. Γίνεται λοιπόν η εξής συζήτηση στην Ιερά Σύνοδο:
Σεβ. Κορίνθου: «Μακαριώτατε, πριν από καιρό άκουσα τον κ. Φίλη να κάνει τοποθετήσεις σχετικά με την ονομασία του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. Ακροβατώντας ως προς τα επιχειρήματά του, έλεγε ότι είναι δύο πράγματα ανεξάρτητα και θα μπορούσε να είναι μια απλή Γραμματεία Θρησκευμάτων. Διαβάζοντας όμως όσα μας εμπιστευθήκατε διεπίστωσα ότι έλαβαν την περιουσίαν και ανέλαβαν την μισθοδοσία του Κλήρου, την πληρωμή των δασκάλων που θα διδάσκουν την πίστη και τα Εκκλησιαστικά Σχολεία. Ιστορικά πρέπει να συνυπάρχουμε με το Υπουργείο και από εκεί προκύπτει και η παρεμβατικότητά μας στο μάθημα των Θρησκευτικών. Εχω, λοιπόν, την αίσθηση ότι στην προσπάθειά μας να περισώσουμε την μισθοδοσία του Κλήρου απαρνούμεθα και άλλα αναγκαία: να υπάρχει η ενχρίστωση των Ελλήνων, να εξασφαλισθεί το μάθημα των Θρησκευτικών, να πληρώνεται η Εκκλησιαστική Εκπαίδευση. Εάν λοιπόν περιορισθούμε στα 200 000 000 ευρώ της μισθοδοσίας και, μάλιστα, φοβόμαστε και να τα ζητήσουμε, λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης του Κράτους, που θα βρούμε χρήματα για την εκπαίδευση των Κληρικών μας; Μήπως παραιτούμαστε και απεμπολούμε άλλα δικαιώματά μας, την ώρα που υπάρχουν οι συμβατικές υποχρεώσεις του Κράτους; Δεν νομίζω ότι μπορούμε να παραιτηθούμε από αυτά. Θα σου πει ότι τελειώσατε πια. Πήρατε το μισθό σας και τέρμα. Θα μας πουν ότι χωρίσαμε! Έχουμε άλλωστε όπως και εσείς αλλά και οι άγιοι Αρχιερείς το είπαν, ένα αφερέγγυο Κράτος που αθετούσε τις υποσχέσεις του και φθάσαμε μόλις το 1968 να εξασφαλισθεί η μισθοδοσία των Κληρικών, οι οποίοι απέκτησαν δημοσιουπαλληλική ένταξη. Δεν ήσαν δημόσιοι υπάλληλοι, αλλά ακολουθούσαν τα των δημοσίων υπαλλήλων. Έχω αυτή την αγωνία και τον φόβο».
Μακαριώτατος: «Ιστορικά ο Καποδίστριας είπε ότι δεν χωρίζει η Παιδεία από την Θρησκεία, εξ ου και η συσχέτιση των αντικειμένων σε ένα Υπουργείο. Επί πλέον, πρέπει να κάνουμε τα πάντα ώστε να παραμείνει άθικτο το άρθρο 16 του Συντάγματος που μιλά για καλλιέργεια θρησκευτικής συνείδησης των νέων…Προσωπικά θέλω η εκκλησιαστική εκπαίδευση να είναι ανεξάρτητη από το Υπουργείο. Δεν χρειάζονται πολλά Σχολεία. Και να βάλουμε και έναν Επίσκοπο υπεύθυνο μόνο γι’ αυτά! Νοικοκύρεμα χρειάζονται κι αυτά…»
Ισχυρές αντιστάσεις στους Αρχιερείς
Στην ίδια συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου, ο Αρχιεπίσκοπος προσπαθεί να ηρεμήσει τα πνεύματα και να κατευνάσει τους φόβους:
Σεβ. Κορίνθου: Μπορεί να μας πουν ότι παραιτούμεθα από τα άλλα δικαιώματά μας. Επιμερίζουμε το θέμα και κινδυνεύουμε να χάσουμε επί μέρους θέματα.
Μακαριώτατος: Η παρούσα συμφωνία δεν αφορά στο ζήτημα αυτό, τα χρήματα αυτά είναι μόνο για την μισθοδοσία του Κλήρου. Ούτε απεμπολούμε το όποιο δικαίωμά μας, άλλωστε για την εκκλησιαστική εκπαίδευση θα ψηφισθεί άλλος νόμος. Να ευχηθούμε του χρόνου τέτοια εποχή να ιδρύσουμε το πρώτο ιδιωτικό Εκκλησιαστικό Σχολείο, που θα ανήκει στην Εκκλησία.
Σεβ. Μαρωνείας: Μακαριώτατε, με συγχωρείτε, αλλά εάν η Συμφωνία δεν προχωρήσει, μήπως θα πρέπει να έχουμε μια εναλλακτική λύση;
Μακαριώτατος: Θα εξακολουθήσει να ισχύει ο παλαιός και ισχύων Νόμος…
Η ανακοίνωση της ιστορικής συμφωνίας
Στις 6 Νοεμβρίου 2018, Αλέξης Τσίπρας και Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος ανακοίνωσαν από το Μέγαρο Μαξίμο την συμφωνία για τις σχέσεις Εκκλησίας Κράτους, αλλά και της μισθοδοσίας των κληρικών. Η συγκεκριμένη συμφωνία αποτελούσε έναν ιστορικό συμβιβασμό Εκκλησίας – Κράτους για την εκκλησιαστική περιουσία και τους διακριτούς ρόλους τους.
Νέες εξηγήσεις στην Ιερά Σύνοδο
Στις 7 Νοεμβρίου 2018 συγκαλείται έκτακτη Διαρκής Ιερά Σύνοδος, μετά την συνάντηση Τσίπρα-Ιερώνυμου στο Μέγαρο Μαξίμου. Δίνονται εξηγήσεις για το περιεχόμενο της Συμφωνίας. Ο ορισθείς εκπρόσωπος τύπου Σεβασμιότατος Πατρών αναλαμβάνει να «δώσει κλίμα» στους ιεράρχες:
Σεβ. Πατρών: Σας συνοδεύσαμε στο Μέγαρο Μαξίμου. Η υποδοχή έγινε εκεί με πολύ σεβασμό και ευγένεια. Ο Πρωθυπουργός από την αρχή μέχρι το τέλος είχε μια στάση βαθέος σεβασμού απέναντι στον Μακαριώτατο και σε μας και στην Εκκλησία γενικά, η οποία στάση του προσωπικά με εξέπληξε..Ο Μακαριώτατος αναφέρθηκε και στο θέμα του Συντάγματος. Ο Μακαριώτατος τους είπε ότι είναι άκρως ικανοποιημένος επειδή δεν θίγουν, στην μελετώμενη αναθεώρηση του Συντάγματος, το προοίμιο (Εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος) και αυτό όπως είπε μας χαροποιεί διότι αυτό είναι η ιστορία μας και ανεφέρθη στον Κολοκοτρώνη, στον Μακρυγιάννη, στην Μονή Καλτεζών κλπ. Στάθηκε ιδιαιτέρως στο άρθρο 3 και στα περί «περί θρησκευτικής ουδετερότητας» και ερώτησε πώς εννοούν την «θρησκευτική ουδετερότητα».
Μακαριώτατος: Να σας διακόψω. Ο Πρωθυπουργός είπε την βαριά φράση ότι όσα λέγονται ότι θα κατέβουν οι Εικόνες, ότι θα βγει ο Σταυρός από τη σημαία κλπ είναι γελοιότητες!
Σεβ. Πατρών: Μάλιστα! Εχω σημειώσει ότι ο Πρωθυπουργός είπε για τον όρο «θρησκευτική ουδετερότητα» ότι πρόκειται, κατ’αυτούς, για μια σύγχρονη διατύπωση του Συντάγματος, και μια υπογράμμιση ότι το Κράτος αποτελεί την εγγύηση της θρησκευτικής ελευθερίας και δεν άπτεται ούτε της παραδόσεως, ούτε όλων αυτών,τα οποία ακούγονται ότι δηλαδή θα κατεβάσουμε τις Εικόνες κλπ. Θα τα πω και έξω, είπε. Πρόκειται, είπε χαρακτηριστικά, περί γελοιοτήτων. Είναι αστεία πράγματα. Εμείς δεσμευόμεθα συνέχισε, ότι δεν έχουμε καμία, μα καμία τέτοια διάθεση. Επικρατούσα θρησκεία, είπε, ότι είναι και παραμένει η Ορθόδοξος Εκκλησία και ως το άρθρο 3, τόνισε ότι θα προσέξουν, ώστε να μη θιγεί τίποτα από αυτά που αφορούν στην Ορθόδοξη Εκκλησία…
Οφείλω να ομολογήσω ότι αν δεν ήμουν παρών, μπορεί να είχα υπόνοιες ότι δεν έγιναν έτσι τα πράγματα. Όμως οφείλω να καταθέσω στην Ι. Σύνοδο ότι ο Μακαριώτατος και τα θέματα τα γνωρίζει άριστα και τυγχάνει σεβασμού και αγάπης. Είπε χαρακτηριστικά τη φράση ο Πρωθυπουργός ότι «όχι μόνο σέβομαι τον Αρχιεπίσκοπο (γιατί έκανε μια παρατήρηση εγώ σε αυτό, ότι σέβεστε τον Αρχιεπίσκοπο), αλλά τον αγαπώ»…
Σεβ. Ιωαννίνων: Επιτρέψατέ μου άγιε Πατρών και κάτι άλλο. Είπε ο Πρωθυπουργός ότι καταλάβαμε κι εμείς τι είναι η Πίστη στην Ελλάδα. Οτι είναι ένα fact (γεγονός) το οποίο δεν μπορείς να παραγράψεις. Και ότι, εάν κάποιος πείραζε την πίστη, θα την φούντωνε περισσότερο!…
…Να έχουμε την αυτονομία μας. Δεν πουλήσαμε τους παπάδες ούτε τότε, ούτε θα τους πουλήσουμε τώρα. Διασφαλίζουμε και την απρόσκοπτη μισθοδοσία, αλλά και τον σταθερό αριθμό κληρικών. Δηλαδή να μην ισχύει αυτό που ισχύει σε όλο το Δημόσιο, ότι φεύγουν δέκα και προσλαμβάνεται μόνο ένας…
Μακαριώτατος: Σκεπτόμενος αυτές τις ώρες και ημέρες, ποια εμπόδια θα μπορούσαν να δημιουργηθούν μετά την δημόσια κοινή ανακοίνωση για την πρόθεση της Συμφωνίας, είχα προβληματισθεί για τα εξής δύο ζητήματα. Το πρώτο, μήπως γίνει η υπόθεση αντικείμενο κομματικής αντιπαράθεσης. Ευτυχώς αυτό δεν έγινε και ανακουφίστηκα όταν άκουσα χθες το βράδυ τον κ. Μητσοτάκη να λέει ότι επικροτεί η Νέα Δημοκρατία και θα βοηθήσει. Φαίνεται λοιπόν ότι θα υπάρξει μια συνεργασία γι’ αυτό το ζήτημα, έστω και αν κάποιους δεν βολεύει…Το δεύτερο, που είναι και το πιο δύσκολο, είναι το θέμα των Κληρικών. Με υπομονή και αγάπη και θέληση πρέπει να τους δώσουμε να καταλάβουν ότι δεν κοιτάζουμε τον εαυτό μας οι Αρχιερείς, αλλά το ευρύτερο μέλλον της Εκκλησίας της Ελλάδος…Δεν μπορεί η Εκκλησία πια να περιμένει χάρες από το Κράτος, το οποίο θα εκκοσμικεύεται περισσότερο και οι δυσκολίες μας, προϊόντος του χρόνου, θα γίνονται μεγαλύτερες. Εμείς πρέπει να κοιτάξουμε τα του οίκου μας, να κατοχυρωθούμε, ώστε να μπορούμε να αντέξουμε σε οποιαδήποτε αντιπαράθεση, σε όποιες συνθήκες προκύψουν, όποιος αέρας και αν φυσήξει. Πρέπει να το καταλάβουν οι παπάδες ότι δεν είμαστε αντίπαλοί τους…»
Και δυσφορία από το Πατριαρχείο
Παράλληλα, δημοσιοποιείται δυσφορία στο Οικουμενικό Πατριαρχείο από την πρόθεση συμφωνίας Τσίπρα – Ιερώνυμου και το κλίμα βαραίνει ακόμη περισσότερο στις τάξεις των Ιεραρχών και κληρικών.
Το ναυάγιο της συμφωνίας
Στις 16 Νοεμβρίου 2018 συνέρχεται η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος και η Συμφωνία τινάζεται στον αέρα. Στην θυελλώδη συνεδρίαση υπήρξαν αποχωρήσεις, έντονο παρασκήνιο και αντιδράσεις στις τάξεις των μητροπολιτών τόσο για τη συμφωνία που αποδέχθηκε ο Αρχιεπίσκοπος όσο και για σειρά διαδικαστικών θεμάτων που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης.
Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος
«Δια γνωστούς πλέον λόγους επεκράτησε άλλο κλίμα»
Στην τελευταία σελίδα της «Τελευταίας Προσπάθειας», ο Αρχιεπίσκοπος γράφει, γεμάτος πικρία, για το ναυάγιο της ιστορικής συμφωνίας που προσπάθησε να συνάψει με την κυβέρνηση:
«Διερωτήθηκα και διερωτώμαι, ποιός καλοπροαίρετος ή κακοπροαίρετος αναγνώστης αυτού του βιβλίου θα αρνηθεί ότι οι προτάσεις μου πάντα και παντού έθεταν ως προϋπόθεση της συμφωνίας:
Την έγκριση της Ιεραρχίας.
Την συναίνεση των κληρικών μας και των συνεργατών μας
Την συμμετοχή οπωσδήποτε εκπροσώπων των κληρικών μας στις επιτροπές που θα διαχειρίζονται τις διαπραγματεύσεις.
Δυστυχώς δια γνωστούς πλέον λόγους επεκράτησε άλλο κλίμα. Γι’ αυτό και εγώ κράτησα τις απόψεις μου για τον εαυτό μου και πειθάρχησα, ως είχα χρέος, στη θέληση της πλειοψηφίας».
Τι γράφει για τον Κυριάκο Μητσοτάκη
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, στο Μέγαρο Μαξίμου
«…Ένιωθα πολύ άνετα και νιώθω ακόμη όταν συναντώ τον κ. Α. Σαμαρά, με τον οποίο συνεργαστήκαμε άριστα. Με τον αγαπητότατο κ. Λ. Παπαδήμο δεν είχα την ευκαιρία να δημιουργήσω αυτό το κλίμα. Ενα θέμα που συμβαίνει με όλους τους ανθρώπους. Τον νυν Πρωθυπουργό, τον κ. Μητσοτάκη, τον εκτιμώ, τον σέβομαι και επιθυμώ την συνεργασία μαζί του. Τα θέματα της Εκκλησίας αυτή την ώρα είναι τεράστια. Μέσα στα τεράστια αυτά προβλήματα γεννώνται βεβαίως δυσκολίες. Επιθυμώ την συνεργασία με τον κ. Πρωθυπουργό. Τον περιμένουμε, όχι μόνον εγώ, αλλά και οι λοιποί Αρχιερείς, οι κληρικοί και οι συνεργάτες μας και όλοι γενικώτερα οι πιστοί της Εκκλησίας. Τον περιμένουμε για να συνεργασθούμε, για όπως λέει ο ποιητής, «ο θερισμός είναι πολύς και οι εργάτες λίγοι», γράφει ο Αρχιεπίσκοπος, κλείνοντας με αυτά τα λόγια το βιβλίο του, 160 σελίδων.
Το ναυάγιο της Συμφωνίας Τσίπρα-Ιερώνυμου αποτελεί ένα μόνο κεφάλαιο του βιβλίου του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου. Στα υπόλοιπα έξι κεφάλαια αναλύεται το «καυτό» πρόβλημα της εκκλησιαστικής περιουσίας. Ο Αρχιεπίσκοπος έχει επί δεκαετίες εργαστεί και αρθρογραφήσει στον τομέα αυτό, και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου «για την σωστή διαχείριση και την αξιοποίηση της εναπομεινάσης εκκλησιαστικής περιουσίας και τη διευθέτηση των οικονομικών υποχρεώσεων της Πολιτείας έναντι της Εκκλησίας». Αντιλαμβάνεται ότι Κράτος και Εκκλησία θα ακολουθήσουν μελλοντικά αυτόνομες πορείες και θα θελήσουν να τακτοποιήσουν έκαστος τα του οίκου του, όπως γράφει.
Στην πραγματικότητα, στο βιβλίο αυτό, ο Αρχιεπίσκοπος επιχειρεί να εξηγήσει ότι στόχος της Συμφωνία με την κυβέρνηση Τσίπρα ήταν να νοικοκυρέψει τα οικονομικά της Εκκλησίας, να διασφαλίσει μισθολογικά του Ιερείς και να αποτρέψει, όσο μπορούσε, τον άμεσο διαχωρισμό Κράτους Εκκλησίας με ό τι αυτό συνεπάγεται για την Ορθοδοξία. Επομένως, σύμφωνα με τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, το θέμα μιας Συμφωνίας της Εκκλησίας με το Κράτος παραμένει ανοιχτό.
Γράφει επί αυτού στον πρόλογο του βιβλίου:
«Το θέμα της εκκλησιαστικής περιουσίας, παρά τις κρατούσες δυσμενείς συνθήκες παγκοσμίως, τίθεται επιτακτικά και πάλι και μάλιστα τόσο ως προς τις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους, όσο και μεταξύ πολλών άλλων, ως προς την πορεία των Εκκλησιαστικών μας πραγμάτων.
Συμπληρούνται διακόσια χρόνια από τότε που η Εκκλησία μας προσέφερε τις όποιες δυνατότητες διέθετε για την παλινόρθωση και την ανασύσταση του νέου Ελληνικού Κράτους. Η προσφορά της όμως αυτή δεν ήταν ικανή και αρκετή για την ρύθμιση των υπαρχουσών εκκρεμοτήτων μεταξύ των δύο μερών. Οι διαφαινόμενες πλέον τάσεις μεταξύ των δύο αυτόνομων φορέων, Εκκλησίας και Κράτους, προς μια πορεία, η οποία προσχηματικά αποκαλείται «τακτοποίησις των του οίκου εκάστου» είναι εμφανείς και ευκρινείς…
Δεν ξεχνώ την ευτέλεια στην οποία υπόκεινται Αρχιερείς και κληρικοί σε προθαλάμους Υπουργείων, Οργανισμών και Φορέων, προκειμένου να διευθετήσουν υποθέσεις που αφορούν στην περιουσία της Εκκλησίας. Θεωρώ ότι έφτασε πλέον ο καιρός να αντιμετωπισθεί το θέμα αυτό. Το κλίμα έχει ωριμάσει και η ετοιμασία μας πρέπει να είναι σοβαρή και αξιόπιστη, καθώς απαιτείται χρόνος, υπομονή και επιμονή…
Το συγγραφικό υλικό χωρίσθηκε σε επτά Κεφάλαια:
Το πρώτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην προετοιμασία και την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα. Αναφέρεται στην πίστη των πρώτων Ελλήνων αγωνιστών, λαϊκών και κληρικών. Πλησιάζει τις πηγές από όπου ανέβλυσε αυτή η αγωνιστική δύναμη, που, δυστυχώς, σήμερα παραβλέπουμε και προσπερνούμε.
Το δεύτερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην πρώτη οικονομική στήριξη του Αγώνα.
Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει το Αίτημα Αρχιερατικής Συνέλευσης και είναι αφιερωμένο στον Κυβερνήτη Καποδίστρια.
Το τέταρτο κεφάλαιο αναλύει την Βαβυλώνιο αιχμαλωσία της Εκκλησίας
Το πέμπτο κεφάλαιο καταγράφει την περίοδο της απαλλοτριώσεως της εκκλησιαστικής περιουσίας, μιας άλλης αλώσεως της Εκκλησίας
Το έκτο κεφάλαιο αναφέρεται στις Συμβάσεις Εκκλησίας και Πολιτείας
Το έβδομο κεφάλαιο αποτυπώνει την τελευταία προσπάθεια για την αντιμετώπιση του θέματος
Τέλος το Παράρτημα περιλαμβάνει Απόψεις και Αναλύσεις σχετικά με την πρόθεση συμφωνίας της 6/11/2018.
Οι πολύτιμες φωτογραφίες του βιβλίου καθίστανται μάρτυρες αθέλητοι αλλά και αδιάψευστοι της δημιουργίας και της ανάπτυξης αυτής της περιουσίας που σκορπίστηκε ανώφελα εις βάρος της Εκκλησίας…»
