Αίσθηση προκάλεσε η συμμετοχή του Δημάρχου Αθηναίων στην εκδήλωση «Πόλεις και Κράτος Δικαίου», που διοργάνωσαν σήμερα ευρωβουλευτές από όλο το δημοκρατικό τόξο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο Χάρης Δούκας ανακοίνωσε ότι αναλαμβάνει πρωτοβουλία για τη διεξαγωγή ανάλογης συζήτησης με θέμα το Κράτος Δικαίου στην Αθήνα, το 2026, ανήμερα της επετείου από το «έγκλημα» -όπως το χαρακτήρισε- των Τεμπών. Πρόθεσή του είναι να καλέσει στην Αθήνα ακριβώς τους ίδιους ομιλητές που συμμετείχαν στο σημερινό πάνελ: οι Δήμαρχοι Άμστερνταμ και Βουδαπέστης, καθώς και ο Επίτροπος της Ε.Ε. για τη Δημοκρατία, τη Δικαιοσύνη και το Κράτος Δικαίου, Michael McGrath. Μάλιστα, όπως έκαναν γνωστό οι τρεις Δήμαρχοι, με πρωτοβουλία Δούκα αποφάσισαν να εγκαταστήσουν μόνιμο δίαυλο μεταξύ τους επικοινωνίας, ώστε να αξιοποιήσουν συνέργειες και να αναπτύξουν κοινές δράσεις.
Επίσης, σχολιάστηκε το γεγονός ότι ο Δήμαρχος Αθηναίων προσκλήθηκε στις Βρυξέλλες από τον αντιπρόεδρο της Left και επικεφαλής της ευρωομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, Κώστα Αρβανίτη και όχι από του σοσιαλιστές όπως -ενδεχομένως- θα περίμενε κανείς.
Όπως είπε ο Χάρης Δούκας “στην Ελλάδα, ορισμένοι, συμπεριλαμβανομένης και της κυβέρνησης, υποστηρίζουν ότι οι δήμαρχοι πρέπει να έχουν περιορισμένη εντολή και να επικεντρώνονται μόνο στην βασική λειτουργία μιας πόλης, δηλαδή καθαριότητα, πεζοδρόμια και παροχή κοινωνικής υποστήριξης. Η βασική λειτουργία είναι δικό μας έργο και φυσικά είναι σημαντική όμως υπάρχουν εμπόδια τα οποία θέτει η κυβέρνηση, η οποία συνεχίζει να στερεί από τους δήμους πόρους και εξουσίες.
Παράλληλα, ο Δήμαρχος Αθηναίως, άνοιξε διεργασίες σενεργιών για κοινές δράσεις με τους Δημάρχους Άμστερνταμ και Βουδαπέστης. Οπως τόνισε χαρακτηριστικά: “Αυτή η πραγματικότητα που υπάρχει σε διάφορους δήμους, όπως για παράδειγμα στη Βουδαπέστη, ώθησε σε μία συμμαχία των προοδευτικών δημάρχων, η οποία αποφάσισε ομόφωνα να κλείσουμε τους δήμους στις 19 Δεκεμβρίου για μία ημέρα και να διαδηλώσουμε έξω από το κοινοβούλιο την ημέρα της συζήτησης για τον κρατικό προϋπολογισμό. Χρειαζόμαστε και τους πόρους και την εξουσία για να κάνουμε την δουλειά μας και να διασφαλίσουμε όσα χρειάζονται οι πολίτες”.
Αναφερόμενος στην τραγωδία των Τεμπών, την οποία αποκάλεσε “έγκλημα”, κατηγόρησε την κυβέρνηση για απόπειρα συγκάλυψης, ενώ εξαπέλυσε “πυρά” για την απόφαση να περάσει στο υπουργείο Άμυνας ο Άγνωστος Στρατιώτης μετά την απεργία πείνας του Πάνου Ρούτσι.
“Ένας δήμαρχος πρέπει να αγωνίζεται και να στέκεται στο πλευρό των πολιτών για να υπερασπιστεί την Δημοκρατία”, τόνισε.
Η εκδήλωση ανέδειξε πώς η ενίσχυση ή η υποχώρηση του κράτους δικαίου επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητα των πόλεων
Σε ανάρτησή του στο Facebook, σχετικά με την εκδήλωση, ο Κώστας Αρβανίτης έκανε λόγο για μια “μια ουσιαστική συζήτηση για το πώς η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να υπερασπιστεί δικαιώματα, συμμετοχή και θεσμική σταθερότητα, ειδικά σε μια εποχή που το κράτος δικαίου δοκιμάζεται”.
Στην ανάρτησή του αναφέρει τα εξής:
Σήμερα συνδιοργανώσαμε μαζί με ευρωβουλευτές από όλο το δημοκρατικό τόξο την εκδήλωση «Πόλεις και Κράτος Δικαίου» στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στη συζήτηση συμμετείχαν ο κ. Χάρης Δούκας, Δήμαρχος Αθηναίων, και ο κ. Michael McGrath, Επίτροπος της ΕΕ για Δημοκρατία, Δικαιοσύνη & Κράτος Δικαίου, καθώς και οι Δήμαρχοι Άμστερνταμ και Βουδαπέστης.
Η εκδήλωση ανέδειξε πώς η ενίσχυση ή η υποχώρηση του κράτους δικαίου επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητα των πόλεων: από τη διαφάνεια και τη λογοδοσία μέχρι τις κοινωνικές υπηρεσίες, τη λειτουργία της αστυνομίας και την ποιότητα της δημοκρατίας.
Με παραδείγματα από την Αθήνα, το Άμστερνταμ και τη Βουδαπέστη κατέστη σαφές ότι οι πόλεις μπορούν να γίνουν είτε ευάλωτες σε θεσμικές πιέσεις είτε ισχυρά προπύργια δημοκρατίας, αρκεί να έχουν τα εργαλεία και τον χώρο να λειτουργήσουν.
Μια ουσιαστική συζήτηση για το πώς η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να υπερασπιστεί δικαιώματα, συμμετοχή και θεσμική σταθερότητα, ειδικά σε μια εποχή που το κράτος δικαίου δοκιμάζεται.
Αρβανίτης: Η Δημοκρατία και το Κράτος Δικαίου είναι ζητήματα αρχής και υπόθεση όλων
“Οι πόλεις υπήρξαν πάντοτε ζωντανοί οργανισμού στους οποίους ζυμώνεται, διαμορφώνεται, και εξελίσσεται η κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή”, σημείωσε ο αντιπρόεδρος της Left και επικεφαλής της Ευρωομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, Κώστας Αρβανίτης ως ένας από τους συνδιοργανωτές της εκδήλωσης «Πόλεις και Κράτος Δικαίου» στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Αναφερόμενος στον Χάρη Δούκα, ο κ. Αρβανίτης τόνισε πως “η στάση του Δημάρχου ενάντια στην περιστολή της ελεύθερης συνάθροισης και η εκκίνηση της συζήτησης για συμμετοχικούς προϋπολογισμούς και μηχανισμούς λογοδοσίας δείχνουν ότι οι πόλεις έχουν εργαλεία να ενισχύσουν τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη, αρκεί να τους δοθεί χώρος να τα αξιοποιήσουν”.
“Η κεντρική εξουσία μπορεί να αποπειράται να περιορίζει την αυτονομία μιας πόλης που προτάσσει διαφορετικές πολιτικές επιλογές, αλλά στο τέλος της ημέρας είναι πολύ δύσκολο για τις κυβερνήσεις να υπερνικήσουν την τεκμηριωμένη γενναιότητα των τοπικών Αρχών και στην έμπρακτη επιμονή τους στον αγώνα για μια δικαιότερη και δημοκρατικότερη κοινωνία” πρόσθεσε.
Ενώ, τέλος, υπογράμμισε ότι “το κράτος δικαίου αποτελεί προϋπόθεση και για την οικονομική ανάπτυξη των πόλεων. Επενδύσεις, επιχειρηματικότητα, καινοτομία – όλα απαιτούν σταθερότητα, προβλεψιμότητα και δίκαιους κανόνες. Καμία οικονομική δραστηριότητα δεν μπορεί να αναπτυχθεί βιώσιμα σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί η αυθαιρεσία ή η διαφθορά. Έτσι, το κράτος δικαίου δεν είναι μόνο θεσμικό θεμέλιο· είναι και μοχλός ανάπτυξης”.
Αναλυτικά όσα είπε ο Κώστας Αρβανίτης:
Ευχαριστώ πολύ για τη συνδιοργάνωση τους εκλεκτούς συναδέλφους μου, την Τίνεκε Στρίκ από τους Πράσινους, τη Σόφι Βιλμές από το Renew, τον Μίχαλ Βαβρέκιεβιτς από το EPP, και τον Κριστόφ Σμίζεκ από τους Σοσιαλδημοκράτες.
Καλοσωρίζουμε και ευχαριστούμε για τη συμμετοχή τους τον κ. Μαγκράθ, Επίτροπο για τη Δημοκρατία, τη Δικαιοσύνη και το Κράτος Δικαίου, τη Δήμαρχο Άμστερνταμ κυρία Φέμκε Χάσελμα, τον δήμαρχο Βουδαπέστης κύριο Γκέργκελι Καράτσονι, τον Δήμαρχο Αθηναίων κύριο Χάρη Δούκα, τους εκπροσώπους του Pact of Free Cities, και τους υπόλοιπους εισηγητές.
Παρότι διανύω των έβδομο χρόνο εντατικής ενασχόλησης με τα δικαιοκρατικά ζητήματα ως μέλος της επιτροπής LIBE στην προηγούμενη και στην τρέχουσα κοινοβουλευτική περίοδο, η σημερινή εκδήλωση είναι προσωπικά εξαιρετικά επίκαιρη, καθώς μόλις πριν λίγες μέρες μου ανετέθη το πολύ τιμητικό και ταυτόχρονα πολύ κοπιώδες και δημιουργικό καθήκον του εισηγητή της Έκθεσης για το Κράτος Δικαίου εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Κι επειδή η Δημοκρατία και το Κράτος Δικαίου είναι ζητήματα αρχής και υπόθεση όλων, όπως και στη σημερινή διοργάνωση, έτσι ανοιχτά, συμπεριληπτικά, και συνθετικά θα πορευτώ και στις διαδικασίες κατάρτισης της Έκθεσης.
Πόλεις και Κράτος Δικαίου, λοιπόν.
Οι πόλεις υπήρξαν πάντοτε ζωντανοί οργανισμού στους οποίους ζυμώνεται, διαμορφώνεται, και εξελίσσεται η κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή. Το κράτος δικαίου αποτελεί το οξυγόνο που τους επιτρέπει να λειτουργούν σε συνθήκες «καλής υγείας»: με σταθερότητα και προβλεψιμότητα, με αντιπροσωπευτικότητα και ισοτιμία, με συμπεριληπτικότητα και αλληλεγγύη, με αμεροληψία και δικαιοσύνη.
Παρά την μετάβαση σε παγκοσμιοποιημένα πρότυπα, οι πόλεις παραμένουν οι κατεξοχήν χώροι όπου συνυπάρχουν διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, συμφέροντα και ανάγκες. Αυτή η ποικιλία μπορεί να γίνει δύναμη, αλλά μπορεί και να οδηγήσει σε συγκρούσεις, αν απουσιάζει ένα σταθερό πλαίσιο κανόνων που διασφαλίζει δικαιοσύνη και ισότητα. Το κράτος δικαίου διαμορφώνει αυτό ακριβώς το πλαίσιο: προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών, διασφαλίζει δίκαιη και ισότιμη πρόσβαση, και δημιουργεί εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Και ο συνδυασμός των δύο, πόλεων και κράτους δικαίου, μπορεί να μας δείξει τον δρόμο και να υπερβεί αδυναμίες, ελλείμματα, και κακές πρακτικές του Κράτους και της κεντρικής διοίκησης.
Χαρακτηριστικά ζωντανά παραδείγματα τέτοιων υπερβάσεων έχουμε σήμερα μαζί μας, κι αναφέρομαι βεβαίως στους τρεις Δημάρχους που κοσμούν την εκδήλωσή μας.
Στη Βουδαπέστη, η περικοπή πόρων από την κεντρική κυβέρνηση προς τον Δήμο προωθήθηκε ως μοχλός πίεσης μιας δημοτικής αρχής που δεν υποτάχθηκε στον κυβερνητικό αυταρχισμό. Κι ο Δήμαρχος όχι απλώς δεν υπέκυψε, αλλά συστρατεύθηκε έμπρακτα και ενεργά με το Δίκαιο, με τον ανθρωπισμό, την ανεκτικότητα, και τη συμπεριληπτικότητα.
Στο Άμστερνταμ, ο Δήμος ανέλαβε πρωτοβουλίες ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό και τη ρητορική μίσους, δείχνοντας πως οι πόλεις μπορούν να λειτουργήσουν ως προπύργια Δημοκρατίας όταν οι θεσμοί το στηρίζουν.
Στην Αθήνα, η στάση του Δημάρχου ενάντια στην περιστολή της ελεύθερης συνάθροισης και η εκκίνηση της συζήτησης για συμμετοχικούς προϋπολογισμούς και μηχανισμούς λογοδοσίας δείχνουν ότι οι πόλεις έχουν εργαλεία να ενισχύσουν τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη, αρκεί να τους δοθεί χώρος να τα αξιοποιήσουν.
Με λίγα λόγια, η κεντρική εξουσία μπορεί να αποπειράται να περιορίζει την αυτονομία μιας πόλης που προτάσσει διαφορετικές πολιτικές επιλογές, αλλά στο τέλος της ημέρας είναι πολύ δύσκολο για τις κυβερνήσεις να υπερνικήσουν την τεκμηριωμένη γενναιότητα των τοπικών Αρχών και στην έμπρακτη επιμονή τους στον αγώνα για μια δικαιότερη και δημοκρατικότερη κοινωνία. Και τούτο γιατί η διαφύλαξη του κράτους δικαίου ενισχύει την κοινωνική συνοχή κι επιτρέπει στους ανθρώπους να αισθάνονται ελεύθεροι, ασφαλείς, και ενεργοί, και με τον τρόπο αυτό πολλαπλασιάζει εκθετικά το ενίοτε περιορισμένο βεληνεκές εξουσίας των τοπικών ηγεσιών.
Το κρίσιμο στοιχείο για να καρποφορήσουν τέτοιες πρωτοβουλίες είναι η εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών και δημοτικών αρχών. Μια πόλη χωρίς εμπιστοσύνη γίνεται ευάλωτη σε φαινόμενα διαφθοράς, ανασφάλειας, και κοινωνικής αποσύνθεσης. Αντιθέτως, μια πόλη όπου οι πολίτες γνωρίζουν ότι οι κανόνες τηρούνται, ότι ο νόμος εφαρμόζεται δίκαια και ότι κανείς δεν είναι υπεράνω του, γίνεται κέντρο δημιουργικότητας, καινοτομίας και προόδου.
Ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα για τις σύγχρονες πόλεις είναι η διαφάνεια. Η τοπική αυτοδιοίκηση βρίσκεται κατά τεκμήριο πιο κοντά στους πολίτες από την κεντρική εξουσία. Γι’ αυτό και η ανάγκη για ανοικτά δεδομένα, συμμετοχικές διαδικασίες και λογοδοσία είναι επιτακτική. Όταν οι πολίτες έχουν πρόσβαση στην πληροφορία, όταν γνωρίζουν πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις και πού κατευθύνονται οι πόροι, τότε ενισχύεται η δημοκρατία και περιορίζεται η αυθαιρεσία. Η διαφάνεια δεν είναι απλώς ένα τεχνικό εργαλείο· είναι αναπόσπαστο κομμάτι του κράτους δικαίου.
Εξίσου σημαντική είναι και η προστασία των δικαιωμάτων. Στις πόλεις συχνά εντοπίζονται προβλήματα που σχετίζονται με την κοινωνική ανισότητα, την πρόσβαση σε κατοικία, την προστασία ευάλωτων ομάδων, τις διακρίσεις ή την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας. Οι λύσεις σε αυτά τα προβλήματα δεν μπορούν να είναι ούτε αυθαίρετες ούτε επιλεκτικές. Πρέπει να βασίζονται σε δικαιοκρατικές διαδικασίες, σεβασμό των δικαιωμάτων, και ισότιμη μεταχείριση όλων.
Παράλληλα, οι πόλεις καλούνται να διαχειριστούν νέες μορφές προκλήσεων: την κλιματική κρίση, την τεχνολογική μετάβαση, τις μεταναστευτικές ροές, ακόμη και νέους τύπους εγκληματικότητας που δημιουργεί ο ψηφιακός κόσμος. Σε αυτό το περιβάλλον, το κράτος δικαίου λειτουργεί ως πυξίδα. Χωρίς ξεκάθαρους κανόνες, χωρίς αποτελεσματικούς μηχανισμούς προστασίας της ιδιωτικότητας και της ψηφιακής ασφάλειας, χωρίς νομικά εργαλεία που διασφαλίζουν την περιβαλλοντική δικαιοσύνη, οι πόλεις δεν μπορούν να ανταποκριθούν επαρκώς στις προκλήσεις αυτές. Και σ’ αυτές τις πτυχές οφείλουν να αναπτυχθούν συνέργειες μεταξύ πόλεων και ακαδημαϊκού κόσμου. Οι περισσότερες πόλεις φιλοξενούν πανεπιστήμια ή σχολές. Η διασύνδεσή τους είναι αναγκαία για την παραγωγή υψηλού επιπέδου δημόσιας πολιτικής και εφαρμοστικών εργαλείων.
Ακόμη, αξίζει να τονίσουμε τη σημασία της συμμετοχής των πολιτών. Το κράτος δικαίου δεν επιβάλλεται μόνο από πάνω προς τα κάτω. «Ζωντανεύει» μέσα από την ενεργή και υπεύθυνη δράση των πολιτών: όταν συμμετέχουν σε διαβουλεύσεις, όταν ελέγχουν την εξουσία, όταν σέβονται οι ίδιοι τους κανόνες και συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας νομιμότητας. Οι πόλεις μπορούν να γίνουν εργαστήρια δημοκρατίας, εφόσον δημιουργούν χώρους όπου η φωνή του πολίτη ακούγεται πραγματικά.
Τέλος, το κράτος δικαίου αποτελεί προϋπόθεση και για την οικονομική ανάπτυξη των πόλεων. Επενδύσεις, επιχειρηματικότητα, καινοτομία – όλα απαιτούν σταθερότητα, προβλεψιμότητα και δίκαιους κανόνες. Καμία οικονομική δραστηριότητα δεν μπορεί να αναπτυχθεί βιώσιμα σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί η αυθαιρεσία ή η διαφθορά. Έτσι, το κράτος δικαίου δεν είναι μόνο θεσμικό θεμέλιο· είναι και μοχλός ανάπτυξης.
Κυρίες και κύριοι, οι πόλεις του μέλλοντος θα είναι τόσο ισχυρές όσο ισχυρό θα είναι το κράτος δικαίου που τις στηρίζει. Η ποιότητα της ζωής μας, η ασφάλεια, η δημοκρατία και η ανάπτυξη εξαρτώνται από τη δέσμευσή μας σε κανόνες που υπηρετούν την αξιοπρέπεια και την ελευθερία όλων.
Ας εργαστούμε, λοιπόν, για πόλεις που δεν είναι μόνο λειτουργικές και όμορφες, αλλά και δίκαιες.
Για πόλεις όπου το κράτος δικαίου δεν είναι μια τυπική έννοια, αλλά μια δεδομένη καθημερινότητα.
Σας ευχαριστώ πολύ.