Η εκδήλωση της πανδημικής κρίσης σύμμετρης απειλής με ασύμμετρες συνέπειες στο σύνολο των χωρών του πλανήτη αποτελεί ένα ιστορικής σημασίας γεγονός που επηρεάζει την πορεία και τις προοπτικές της παγκόσμιας κοινότητας. Η αναμενόμενη βαθιά ύφεση, η αύξηση της ανεργίας, η όξυνση των ανισοτήτων, η αναθεώρηση του ρόλου του δημόσιου τομέα, η ακύρωση πολύχρονων σχεδιασμών κρατών και επιχειρήσεων, η απειλή εξαφάνισης ολόκληρων οικονομικών κλάδων είναι ορισμένα από τα πεδία των επικείμενων πολυεπίπεδων σημαντικών αλλαγών που επιφέρει η εκδήλωση μιας υγειονομικής κρίσης που βρήκε απροετοίμαστη την ανθρωπότητα παρά τις έγκαιρες προειδοποιήσεις του παρελθόντος από τους ειδικούς.
Δυο είναι τα καθοριστικά σημεία της νέας πραγματικότητας που διαμορφώνει η κρίση του Covid-19. Σε διαχειριστικό επίπεδο η ικανότητα λήψης και η ταχύτητα εφαρμογής στοχευμένων και επαρκών μέτρων θα αποτελέσει την κύρια αιτία διεύρυνσης ή σύγκλισης των ανισοτήτων. Σε ιδεολογικό-πολιτικό επίπεδο καθοριστικό ρόλο θα έχει η επεξεργασία και κατάθεση ενός διαφοροποιημένου αφηγήματος προτάσεων προγραμμάτων και λύσεων τόσο για τον περιορισμό της έντασης των τρεχόντων προβλημάτων όσο και κύρια για τη μετά Covid-19 εποχή. Ειδικά το δεύτερο σημείο ενέχει στοιχεία πρόκλησης για τον ευρύτερο προοδευτικό πολιτικό χώρο, καθώς πρέπει να αντιδράσει διαφορετικά από την τακτική που επέδειξε κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008, εγκαταλείποντας την αυτάρεσκη προσέγγιση της αυτοεπιβεβαίωσης της κριτικής και των διαπιστώσεων και μεταβαίνοντας στο σύνθετο και δύσκολο επίπεδο της κατάθεσης πειστικών και τεκμηριωμένων προτάσεων-λύσεων για την οικονομία την κοινωνία και τα επίδικα του μέλλοντος με κορυφαία ζητήματα την κλιματική αλλαγή τις ανισότητες την ψηφιακή επανάσταση το μεταναστευτικό και τις γεωπολιτικές εξελίξεις ή ανατροπές.
Στο επίπεδο της διαχείρισης των συνεπειών της κρίσης η επάρκεια μέσων και εργαλείων συνδυασμένα με τον κατάλληλο συντονισμό τους αποτελεί μέρος της συνολικής απάντησης. Στην Ευρώπη πάρθηκαν αποφάσεις και κατατέθηκαν προτάσεις που δείχνουν να έχουν ενσωματώσει τα διδάγματα από την αντιμετώπιση των κρίσιμων καταστάσεων την προηγούμενη δεκαετία. Η θετική διαφοροποιημένη στάση της Γερμανίας ήταν εκείνη που προώθησε ιδέες που συνδυαστικά με άλλες κρίσιμες προϋποθέσεις μπορούν να συνεισφέρουν στην περαιτέρω ισχυροποίηση και υλοποίηση του ιστορικού εγχειρήματος της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης. Η κατάθεση κοινών προτάσεων Γερμανίας-Γαλλίας επέτρεψε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει μια σειρά μέτρα και ρυθμίσεις με κύρια χαρακτηριστικά το σπάσιμο του ταμπού της αμοιβαιοποίησης του χρέους και την ενίσχυση των χωρών με βάση διαχρονικές οικονομικές αδυναμίες. Εξαιτίας της διαφορετικής ομολογουμένως θετικής προσέγγισης η Ελλάδα δύναται να λάβει μια σημαντική χρηματική ενίσχυση τα επόμενα 5-7 έτη της τάξης των 55 δισ. ευρώ περίπου.
Εάν ο πρώτος πυλώνας της βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης αφορά τον εκσυγχρονισμό του παραγωγικού υποδείγματος ο δεύτερος αφορά την υιοθέτηση και εφαρμογή ενός ολιστικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων
Αδιαμφισβήτητα η μεθοδολογία μεγιστοποίησης των ωφελειών από την εισροή των ευρωπαϊκών κονδυλίων αποτελεί πρώτιστο καθήκον για το εγχώριο πολιτικό προσωπικό, αφενός για να ξεπεραστεί η τρέχουσα κρίση και αφετέρου να εκμεταλλευτεί σε δεύτερο χρόνο τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας. Οι εξελίξεις στο ευρωπαϊκό μέτωπο μας δίνουν μια ιδανική ευκαιρία να προχωρήσουμε σε ένα επόμενο πιο απαραίτητο βήμα. Στην κατασκευή και εφαρμογή ενός νέου παραγωγικού υποδείγματος με ισχυρό αναπτυξιακό αποτύπωμα εγκαταλείποντας λάθη και παθογένειες του παρελθόντος. Η δημιουργία ενός σύγχρονου προγράμματος παραγωγικής ανασυγκρότησης με στόχους μέσα εργαλεία πολιτικές κίνητρα κλάδους με συγκριτικά πλεονεκτήματα είναι από τα επίδικα αιτήματα που μας έρχονται από το παρελθόν Αποτελούν κοινές παραδοχές ότι:
- α) το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης αποδείχθηκε ατελές και αναποτελεσματικό κατά τη διάρκεια των κρίσεων της τελευταίας 12ετίας,
- β) η εφαρμογή ενός νέου σχεδίου απαιτεί έναν ευρύ διάλογο με τη συμμετοχή κομμάτων επιστημόνων επαγγελματικών φορέων και της κοινωνίας των πολιτών.
Ταυτόχρονα, ίδιας σημαντικότητας είναι η εφαρμογή ενός συνολικού σχεδίου μεταρρυθμίσεων που θα επιλύει τα διαχρονικά δομικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και της κρατικής διοίκησης συμβάλλοντας παράλληλα στη δυναμική ενεργοποίηση του ανθρώπινου και αργούντος παραγωγικού δυναμικού. Ωστόσο, η σημερινή κυβέρνηση δεν δείχνει να συμμερίζεται αυτή την προσέγγιση περιορίζοντας την απαραίτητη συναινετική διαδικασία μόνο στο επίπεδο της ρητορικής ακόμα και στα κρίσιμα εθνικής σημασίας ζητήματα, ενώ ταυτόχρονα προχωράει σε αλλαγές χρησιμοποιώντας αποτυχημένες συνταγές του παρελθόντος όπως για παράδειγμα το πρόσφατο ψηφισθέν νομοσχέδιο για την Παιδεία.
Τρεις στόχοι ενός καινοτόμου προγράμματος
Στρατηγικός στόχος ενός καινοτόμου οικονομικού προγράμματος πρέπει να είναι η μετάβαση του μοντέλου ανάπτυξης από την κατανάλωση στην παραγωγή και στην εξωστρέφεια. Δεύτερος σημαντικός στόχος είναι η απόκτηση ενός συγκεκριμένου διακριτού και σημαντικού ρόλου της χώρας στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και παραγωγής. Τρίτος στόχος η αποσαφήνιση των μακροπρόθεσμων στόχων και η μεθοδολογία επίτευξης της οικονομικά διατηρήσιμης κοινωνικά δίκαιης και περιβαλλοντικά βιώσιμης ανάπτυξης. Ομολογουμένως οι επιμέρους αλληλένδετοι στόχοι είναι δύσκολοι και απαιτητικοί ωστόσο η στρατηγική σημασία τους μπορεί να προσδώσει την απαιτούμενη σταθερότητα και την απαραίτητη δυναμική στην οικονομική μεγέθυνση και στην εκμετάλλευση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας. Σαφέστατα το σύνολο των μακροπρόθεσμων και των ενδιάμεσων στόχων πρέπει να συσχετίζονται με τους αντίστοιχους στόχους της Ε.Ε προκειμένου η χρήση των ευρωπαϊκών κονδυλίων να προκαλέσει την επιδιωκόμενη πολλαπλασιαστική επίδραση, τόσο στα μακροοικονομικά μεγέθη όσο και στις μακροπρόθεσμες προοπτικές. Εκείνο που πρέπει να αποφευχθεί είναι η επανάληψη κακών πρακτικών του παρελθόντος της απορρόφησης χρημάτων στις εύκολες δράσεις και της εξυπηρέτησης συγκεκριμένων ομάδων συμφερόντων που ως μοναδικό κριτήριο είχαν την πολιτική και κυρίως ψηφοθηρική εκμετάλλευση.
Εάν ο πρώτος πυλώνας της βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης αφορά τον εκσυγχρονισμό του παραγωγικού υποδείγματος ο δεύτερος αφορά την υιοθέτηση και εφαρμογή ενός ολιστικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων. Η εισροή σημαντικών ποσών σίγουρα αποτελεί επιπρόσθετο έναυσμα επίσπευσης του μετασχηματισμού του παραγωγικού μοντέλου.
Ωστόσο το διαχρονικό αίτημα προώθησης των απαιτούμενων αλλαγών είναι απαραίτητο να υλοποιηθεί ανεξαρτήτως της ύπαρξης ή μη επιπρόσθετων κινήτρων. Οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να διαπεράσουν τομείς, όπως τη δημόσια διοίκηση το σύστημα υγείας την παιδεία τη δικαιοσύνη τα σώματα ασφαλείας το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας αγορών προϊόντων και υπηρεσιών την τοπική αυτοδιοίκηση το φορολογικό και ασφαλιστικό σύστημα το σύστημα συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Πυρήνας της φιλοσοφίας των αλλαγών πρέπει να είναι η ενίσχυση και κατοχύρωση της έννοιας του δημόσιου συμφέροντος με ταυτόχρονη κινητοποίηση του παραγωγικού και ανθρώπινου δυναμικού μέσω της ενίσχυσης και κατοχύρωσης των αντίστοιχων θεσμών. Ωστόσο το πνεύμα των απαιτούμενων αλλαγών πρέπει να είναι πιο τολμηρό πιο ριζοσπαστικό απορρίπτοντας και βάζοντας στο περιθώριο κατεστημένες λογικές ιδεοληψίες και συντεχνιακού χαρακτήρα προσεγγίσεις. Για παράδειγμα δεν εννοείται εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης χωρίς διαχείριση ανθρώπινων πόρων, οργανογράμματα και αξιολογήσεις, ενώ ταυτόχρονα δεν επαρκεί ο απαραίτητος ψηφιακός μετασχηματισμός χωρίς τροποποιήσεις ή και καταργήσεις υφιστάμενων γραφειοκρατικών διαδικασιών. Στο υγειονομικό σύστημα πρέπει να παραδεχθούμε την αποτυχία του νοσοκομειακοκεντρικού μοντέλου και την ανυπαρξία κινήτρων προς το προσωπικό.
Στο κρίσιμο θέμα της Παιδείας το βασικό πρόβλημα δεν είναι ο τρόπος εισαγωγής στα πανεπιστήμια αλλά τα συγγράμματα οι τεχνικές και τα μέσα διδασκαλίας καθώς και τα προγράμματα σπουδών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Οσον αφορά την προσέλκυση επενδύσεων θα παραμείνει ανεκπλήρωτη επιδίωξη χωρίς προκαθορισμένο συγκεκριμένο και σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο και αν διατηρηθεί η δαιμονοποίηση εννοιών όπως το επιχειρηματικό ρίσκο και η κερδοφορία. Να συνειδητοποιήσουμε ότι βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται χωρίς εργαλεία και πολιτικές αναδιανομής ισχυρό κοινωνικό κράτος και κοινωνική συνοχή.
Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η πανδημική κρίση και η διαφαινόμενη αλλαγή στάσης των ευρωπαϊκών ηγεσιών δίνουν κίνητρα και αφορμές για την αλλαγή της πορείας της χώρας προς μια θετική κατεύθυνση. Αρκεί να σκεφτούμε και να δράσουμε διαφορετικά ενσωματώνοντας τις εμπειρίες από τις παραλείψεις τα λάθη αλλά και τις όποιες ορθές πρακτικές του παρελθόντος σε ένα λεπτομερές σχεδιασμένο στοχοπροσηλωμένο και προοδευτικό σχέδιο για το μέλλον. Είναι πρώτιστο καθήκον για το πολιτικό σύστημα και την κοινωνία των πολιτών να αναλάβουν τις απαραίτητες πρωτοβουλίες καθώς δεν υπάρχει χώρος και χρόνος για άλλες χαμένες ευκαιρίες σε ένα διεθνοποιημένο περιβάλλον τεκτονικών αλλαγών.
*Το άρθρο του Δημήτρη Λιάκου δημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ»
