«Αν οι δημοσιογράφοι δεν ήταν ελεύθεροι να μεταδίδουν τα γεγονότα, να καταγγέλλουν παραβιάσεις και να ευαισθητοποιούν το κοινό, πώς θα αντιμετωπίζαμε το πρόβλημα των παιδιών στρατιωτών, πώς θα υπερασπιζόμασταν τα δικαιώματα των γυναικών ή θα προστατεύαμε το περιβάλλον μας;».
Αυτό είναι το βασικό ερώτημα-θέση των Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα (Reporters Sans Frontières – RSF), μιας οργάνωσης με έδρα της τη Γαλλία που μάχεται για την ελευθερία του Τύπου και πολεμά τη λογοκρισία.
Όλα ξεκίνησαν με τους περιβόητους δείκτες
Δεν ξέρουμε αν και κατά πόσο μας εξέπληξαν στην πραγματικότητα τα αποτελέσματα που δημοσίευσε στις 20 Απριλίου 2022 η καθιερωμένη ετήσια έκθεση της οργάνωσης, σύμφωνα με τα οποία, η Ελλάδα κατρακύλησε στη 108η θέση (από την 70ή πέρυσι) μεταξύ 180 χωρών στην αξιολόγησή της ως προς την ελευθερία του Τύπου.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση, κάτω από την Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν, (85η), τη Βουλγαρία, την οποία αντικατέστησε στην τελευταία θέση που κατείχε για πολλά χρόνια (91η), την Αλβανία (103η) και την Ουκρανία (106η), καταγράφοντας έτσι τη χειρότερη επίδοση με 55,52 βαθμούς στις χώρες της ΕΕ, ενώ ξεπερνά από τις χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου μόνο την Τουρκία, τη Λευκορωσία και τη Ρωσία. Η ειδικότερη κατάταξη ανά δείκτη είναι: πολιτικό πλαίσιο: 72/180, οικονομικό πλαίσιο: 113/180, θεσμικό πλαίσιο: 70/180, κοινωνικό πλαίσιο: 103/180 και ασφάλεια: 128/180.
Στην έκθεση αυτή των Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα γράφονται πολλά και ενδιαφέροντα. Αρχικά τονίζεται ότι η εμπιστοσύνη των Ελλήνων στα μέσα ενημέρωσης ήταν σταθερά μία από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη. Η έκθεση επίσης σημειώνει ότι η ελευθερία του Τύπου στη χώρα μας υπέστη σοβαρά πλήγματα το 2021 και το 2022. Οι δημοσιογράφοι εμποδίζονται συχνά από το να καλύπτουν διάφορα θέματα, όπως θέματα που έχουν να κάνουν με τους μετανάστες και γενικά το μεταναστευτικό, θέματα που αφορούν στην πανδημία αλλά και οποιοδήποτε άλλο σοβαρό θέμα.
Σε άλλο σημείο της έρευνας γίνεται αναφορά στην εν ψυχρώ δολοφονία του γνωστού δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ τον Απρίλιο του 2021 και στο γεγονός ότι είναι ακόμα ανεξιχνίαστη. Κάνουν επίσης λόγο για την τροποποίηση του ποινικού κώδικα που έκανε η κυβέρνηση, με αποτέλεσμα το αδίκημα της διάδοσης ψευδών πληροφοριών να τιμωρείται με φυλάκιση πέντε ετών. Η έρευνα φυσικά δεν έμεινε μόνο σε αυτά. Κάνει κριτική και στην ελληνική αστυνομία, ότι συχνά καταφεύγει σε χρήση βίας και σε αυθαίρετες απαγορεύσεις. Και τέλος υπάρχει και η αναφορά στα φαινόμενα σεξισμού με τα οποία συνεχίζουν, ακόμα και σήμερα, εν έτει 2022, να έρχονται αντιμέτωπες οι γυναίκες δημοσιογράφοι.
Η κυβέρνηση περνά στην αντεπίθεση
Από τη στιγμή που η έκθεση βλέπει το φως της δημοσιότητας και γίνεται γνωστή σε όλους αρχίζει το μπαράζ των αντιδράσεων. Η Ελλάδα χαμηλότερα στην ελευθερία του Τύπου από χώρες όπως Μπουρουντί, Γκαμπόν, Μποτσουάνα και Μογγολία; Ε, δύσκολα καταπίνεται.
Από μια μερίδα -φιλοκυβερνητικών- media αρχίζει η προσπάθεια αποδόμησης, με κάθε τρόπο, της έρευνας. Θάψιμο με το γάντι και συχνά χωρίς αυτό, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Κάνουν λόγο για περίεργη ΜΚΟ, για περίεργες χρηματοδοτήσεις, για αμφιλεγόμενα πρόσωπα και άλλα τινά.
Η κυβέρνηση, την οποία και αφορά φυσικά, δεν χάνει λεπτό και περνάει στη σκληρή αντεπίθεση δια του κυβερνητικού εκπροσώπου της Γιάννη Οικονόμου, αρχικά αμφισβητώντας την ποιότητα της συγκεκριμένης έρευνας, λόγω της μεθοδολογίας της: «Η ποιότητα μιας έκθεσης δεν κρίνεται μόνο από την υπογραφή του συντάκτη της, αλλά από τη μεθοδολογία της έρευνας και την τεκμηρίωση των συμπερασμάτων. Στην πρόσφατη έκθεση που συνέταξε η Μ.Κ.Ο. “Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα” υπό τον τίτλο “Παγκόσμιος Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου 2022” ο προσεκτικός και απροκατάληπτος αναγνώστης παρατηρεί ότι δεν έχουν τηρηθεί και οι δυο αυτές αρχές της επιστημονικότητας και της σοβαρότητας», θα πει ο κ. Οικονόμου. Αξίζει εδώ να πούμε ότι σε όλες σχεδόν τις αναφορές που κάνει η κυβέρνηση, με πρώτο τον πρωθυπουργό, στους Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα δεν παραλείπεται η λέξη ΜΚΟ.
Και συνεχίζει ο κ. Οικονόμου: «Ενδεικτικά, ο ισχυρισμός ότι σε χώρες όπως η Μπουρκίνα Φάσο, το Τσαντ – στο οποίο παρεμπιπτόντως κυβερνά ο στρατός – αλλά και τα Κατεχόμενα, που η Μ.Κ.Ο. “Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα” αποκαλεί “Βόρεια Κύπρο”, παρότι δεν αναγνωρίζονται διεθνώς, υπάρχει, σύμφωνα με την έκθεσή τους, μεγαλύτερη ελευθερία του Τύπου από την Ελλάδα, εκτός του ότι στερείται κάθε σοβαρότητας, εγείρει εύλογα ερωτήματα για τη μεθοδολογία και τις πηγές των συντακτών της».
Και καταλήγει: «Με επιστολή που στείλαμε χθες στη Μ.Κ.Ο. “Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα”, θέτουμε τα ερωτήματα και δεδομένου ότι ο Δείκτης, που στερείται στέρεης επιστημονικής βάσης και τα σχετικά σχόλια, διαβάλλει την εικόνα της χώρα μας, ζητήσαμε να μας αποσταλεί σε εύλογο χρονικό διάστημα πλήρης απάντηση στις παραπάνω ανησυχίες μας, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, με τα ακόλουθα:
α) Μια ξεκάθαρη και τεκμηριωμένη διαβεβαίωση ότι στη λίστα των “ειδικών περί ελευθερίας του Τύπου” που συμμετείχαν στην απάντηση των ερωτηματολογίων για την Ελλάδα δεν περιλαμβάνονται πρόσωπα που ερευνώνται από την ελληνική Δικαιοσύνη, ώστε η έρευνα να είναι αμερόληπτη, σύμφωνα με τα διεθνή ακαδημαϊκά πρότυπα.
β) Την ακριβή μεθοδολογία που εφαρμόζεται, ιδιαίτερα για τους μετρήσιμους και αντικειμενικούς δείκτες, για την κατάταξη της χώρας και τον τρόπο υπολογισμού των βαθμολογιών.
γ) Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την κατάταξη των χωρών του δείκτη.
δ) Τα στοιχεία της Ελλάδας από το 2015».
Και καταλήγει: «Αναμένουμε άμεσα, λοιπόν, σαφείς διευκρινίσεις από τους “Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα”».
Τι απαντάνε οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα
Φυσικά η απάντηση της οργάνωσης ήταν άμεση:
«Αντί να επικρίνει τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου, που είναι απλώς ένα όργανο μέτρησης, η ελληνική κυβέρνηση καλύτερα να επικεντρωθεί στην επίλυση των πολύ συγκεκριμένων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες δημοσιογράφοι», ανέφερε ο γενικός γραμματέας των Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα, Κριστόφ Ντελουάρ.
«Θα συνεχίσουμε να καταγγέλλουμε τις παραβιάσεις της Ελευθερίας του Τύπου, όπως κάναμε υπό προηγούμενες κυβερνήσεις. Η ελληνική κυβέρνηση υποστήριξε δημοσίως τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ασφάλεια των δημοσιογράφων, οι οποίες υιοθετήθηκαν το 2021. Όμως η έρευνα για τη δολοφονία του Καραϊβάζ φαίνεται να έχει σταματήσει», σημειώνει η οργάνωση χαρακτηριστικά και προσθέτει ότι «η αστυνομική βία κατά δημοσιογράφων που καλύπτουν διαδηλώσεις και η παρακολούθηση δημοσιογράφων που ερευνούν ευαίσθητα θέματα, όπως η μετανάστευση, παραβιάζουν τα νέα ευρωπαϊκά πρότυπα. Η ελληνική κυβέρνηση επέβαλε δραστικούς περιορισμούς στις αναφορές από τα νοσοκομεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, ενώ η άνιση κατανομή της δημόσιας χρηματοδότησης έχει υπονομεύσει τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης».
Σε συνέντευξή του στο ευρωπαϊκό πρακτορείο ειδήσεων EURACTIV στις Βρυξέλλες, ο Pavol Szalai, επικεφαλής των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα για τα Βαλκάνια, επιφυλάσσει ακόμη ένα ράπισμα για την ελληνική κυβέρνηση, αφού αναφέρει ότι η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα είναι «συγκρίσιμη» με αυτή της Ουγγαρίας: «Η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα γίνεται συγκρίσιμη με αυτή της Ουγγαρίας. Μπορούμε να δούμε μια σκόπιμη πολιτική βούληση για τη μείωση της ελευθερίας του Τύπου. Και ταυτόχρονα, υπάρχουν και άλλες επικίνδυνες καταστάσεις που συνδέονται με το οργανωμένο έγκλημα, το οποίο πιθανώς βρίσκεται πίσω από τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, ο οποίος είναι ένας από τους δύο δημοσιογράφους της ΕΕ που δολοφονήθηκαν πέρυσι. Και η έρευνα δεν έχει προχωρήσει πολύ, σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες. Ο κατάλογος είναι μακρύς».
Αναφερόμενος στο μεταναστευτικό ο Szalai υπογραμμίζει ξανά ότι οι ελληνικές αρχές εμποδίζουν τους δημοσιογράφους να ασκήσουν δημοσιογραφία ελεύθερα. Και κάνει για άλλη μια φορά αναφορά στο νόμο ποινικοποίησης της διάδοσης ψευδών ειδήσεων: «Ψηφίστηκε πέρυσι χωρίς καμία διαβούλευση με δημοσιογράφους. Δεν πιστεύουμε ότι η καταπολέμηση των fake news με ποινές φυλάκισης είναι η λύση. (…) Η κατάσταση στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολη. Σίγουρα θα κινητοποιηθούμε πολύ φέτος για να αυξήσουμε την ευαισθητοποίηση σχετικά με αυτό, σε συνεργασία με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ».
Το «χτύπημα της «Le Monde»
Στα μέσα Μαΐου έρχεται ένα ακόμα χτύπημα για την ελληνική κυβέρνηση πάνω στο ζήτημα της ελευθερίας του Τύπου: η γνωστή γαλλική εφημερίδα «Le Monde» δημοσιεύει ένα ιδιαίτερα επικριτικό άρθρο με τίτλο «Η ανησυχητική παρακμή της Ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα».
Σε αυτό, ο Pavol Szalai προσπαθεί να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου: «Η κατάσταση στην Ελλάδα είναι ανησυχητική. Υπάρχει πολιτική κατεύθυνση να μειωθεί η ελευθερία του Τύπου στη χώρα. Η Ελλάδα έχει μια σειρά από σοβαρά προβλήματα, σωρεύει μια σειρά σοβαρές παραβάσεις και οι αρχές δεν ανταποκρίνονται στις εκκλήσεις μας, ούτε σε εκείνες από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων για να προσπαθήσουν να τα αντιμετωπίσουν».
Το άρθρο της γαλλικής εφημερίδας μιλά και για τη «λίστα Πέτσα» σημειώνοντας ότι «τα μέσα που είναι κοντά στην αντιπολίτευση έλαβαν ελάχιστη βοήθεια από τα 20 εκατομμύρια ευρώ που μοιράστηκαν για διαφημιστικά σποτ σχετικά με τα μέτρα κατά του κορονοϊού». Κάνει αναφορά και στη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, καθώς και στο γεγονός ότι οι έρευνες έχουν μείνει πίσω, ενώ αναφέρεται στη νομοθεσία που πέρασε η κυβέρνηση τον περασμένο Νοέμβριο για τα fake news με πρόφαση, όπως λέει, την πανδημία, καταλήγοντας στην επισήμανση ότι μόνο η Ουγγαρία έχει αντίστοιχη νομοθεσία.
Τα ίδια και στην Αμερική
Στα μέσα Μαΐου ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προσγειώνεται στις Ηνωμένες Πολιτείες για να συναντήσει τον Αμερικανό Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Σε ανοιχτή συζήτηση στο αμερικανικό πανεπιστήμιο Georgetown University o συνομιλητής του, δημοσιογράφος David Ignatius, αρθογράφος στην Washington Post, τον ρωτά για την έκθεση των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα και για την Ελευθερία του Τύπου: «Ο Παγκόσμιος Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου κατέταξε την Ελλάδα στη χαμηλότερη θέση ανάμεσα στην ΕΕ στην Ελευθερία του Τύπου, παίρνοντας τη θέση της Βουλγαρίας. Είμαι βέβαιος ότι αυτά τα στοιχεία σας προβληματίζουν. Πείτε μας γιατί συνέβη αυτό και τι θα κάνετε».
Ο κ. Μητσοτάκης απαντά: «Αν αναφέρεστε στην έκθεση από μία γαλλική ΜΚΟ, διαφωνώ με τον πιο εμφατικό τρόπο με τα συμπεράσματα και τη μεθοδολογία. Είμαστε ελεύθερη δημοκρατία και αν δείτε τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων στην Ελλάδα, θα δείτε ότι οι περισσότερες είναι επικριτικές απέναντί μας. Είναι μία χώρα που ο καθένας μπορεί να δημοσιεύει ό,τι θέλει».
Στο χορό και το Ευρωκοινοβούλιο
Εκείνες τις μέρες και το Ευρωκοινοβούλιο δημοσίευσε τη συγκεκριμένη έκθεση των Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα αναφέροντας ότι, ενώ η Ευρώπη παραμένει η πιο ασφαλής ήπειρος για τους δημοσιογράφους και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, οι καταπιεστικές πολιτικές σε ορισμένες χώρες και ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας δίνουν μια ανησυχητική εικόνα της κατάστασης σε ολόκληρη την ήπειρο. Μεταξύ άλλων, αναφέρεται και στη χώρα μας λέγοντας: «Μετά από πολλά χρόνια που κατατασσόταν στην τελευταία θέση μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., η Βουλγαρία ανέβηκε 21 θέσεις στην 91η το 2021 χάρη σε μια κυβερνητική αλλαγή και την ελπίδα για βελτίωση. Η Ελλάδα βρίσκεται πλέον στην τελευταία θέση, με τους δημοσιογράφους να εμποδίζονται τακτικά να καλύψουν θέματα από το μεταναστευτικό μέχρι την Covid-19».
Όμως, τα βέλη ήρθαν και από τον πρόεδρο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, Ανδρέα Δρακόπουλο: «Όποιος νομίζει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, χρειάζεται γιατρό», θα πει ο κ. Δρακόπουλος κατά την ομιλία του στο κλείσιμο του SNF Nostos Health 2022 αναφερόμενος στο πρόβλημα Ελευθερίας του Τύπου στη χώρα μας». Ο κ. Δρακόπουλος τόνισε ότι η χώρα μας βρίσκεται στη 108η θέση της κατάταξης των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, αλλά και στη 40η της κατάταξης του Reuters και σημείωσε ότι τον «απασχολεί πάρα πολύ ως πολίτη». Επεσήμανε, δε, με νόημα ότι «τους πολίτες οποιασδήποτε χώρας θα πρέπει να τους απασχολεί. Αλλά νομίζω όλοι ξέρουμε γιατί έχουμε φτάσει εκεί. Όποιος νομίζει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, χρειάζεται γιατρό».
Στις αρχές Ιουλίου, τη σκυτάλη πήρε ο Μαλίκ Αζμανί, αντιπρόεδρος του Renew Europe, πολιτικής ομάδας που βρίσκεται κοντά στους Φιλελεύθερους και το κόμμα του Μακρόν, ο οποίος σε συνεδρίαση του Ευρωκοινοβουλίου με προσκεκλημένο τον Ελληνα πρωθυπουργό, άσκησε σκληρή κριτική στον κ. Μητσοτάκη για την παγκόσμια θέση της Ελλάδας στην ελευθερία του Τύπου: «Μας ανησυχεί η καθοδική πορεία της πολυφωνίας των μέσων και της ελευθεροτυπίας στην Ελλάδα. Ανάβουν ήδη τα προειδοποιητικά φώτα. Η Ελλάδα έχει τη χειρότερη επίδοση μεταξύ των 27 σε ό,τι αφορά τα ελεύθερα μέσα ενημέρωσης. Είναι σημαντικό κύριε πρωθυπουργέ να υπάρχει πολυφωνία και ελευθερία». Και συνέχισε κάνοντας αναφορά στον Σωκράτη: «Δεν χρειάζεται να δούμε άλλον Ευρωπαίο ηγέτη, ο οποίος θα καταπατά την ελευθεροτυπία. Όπως έλεγε ο Σωκράτης, ο αποτυχημένος χρησιμοποιεί τη διαστρέβλωση όταν σταματά η συζήτηση. Δεν πρέπει να ακολουθήσετε την καταστροφική πορεία κάποιων άλλων μελών της πολιτικής σας οικογένειας. Να το σταματήσετε τώρα».
Ο κ. Μητσοτάκης, δείχνοντας δύο πρωτοσέλιδα εφημερίδων, ένα της «Αυγής» και ένα της «Δημοκρατίας» απάντησε μεταξύ άλλων: «Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι η Ελλάδα είναι μία χώρα όπου όλοι μπορούν να γράφουν και να δημοσιεύουν το οτιδήποτε και για τον οποιονδήποτε, χωρίς καμία λογοκρισία ή κανέναν έλεγχο από την κυβέρνηση. Ρίξτε μία ματιά στα πρωτοσέλιδα των σημερινών ελληνικών εφημερίδων». Και επίσης ανέφερε: «Η ίδια ελευθερία υφίσταται και στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο και φυσικά στο διαδίκτυο όπου όλοι είναι ελεύθεροι να γράφουν για τον οποιονδήποτε». Ο ίδιος, κάλεσε τους ευρωβουλευτές να δουν «με μεγάλη επιφύλαξη αυτά που δημοσιεύουν κάποιες ΜΚΟ. Θεωρεί κανείς εδώ μέσα ότι το Τσαντ στην Αφρική έχει μεγαλύτερη ελευθεροτυπία απ’ ό,τι η Ελλάδα; Είμαστε ζωντανή δημοκρατία και δεκαετίες τώρα είναι δεδομένη η ελευθεροτυπία στη χώρα μου».
Οι συστάσεις της Κομισιόν
Το κερασάκι στη τούρτα έρχεται πριν από λίγες μέρες όταν η Κομισιόν έδωσε απάντηση δια της Αντιπροέδρου Βέρα Γιούροβα σε ερώτηση που είχε καταθέσει ο Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και επικεφαλής της Ευρωομάδας του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία Δημήτρης Παπαδημούλης, αναφορικά με «τη ραγδαία επιδείνωση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα». Στην απάντησή της η Ευρωπαία Επίτροπος κάνει λόγο για «προβληματική κατάσταση» και τονίζει πως θα κληθούν οι κυβερνήσεις να «θεσπίσουν νομοθετικές και άλλες διασφαλίσεις για τη βελτίωση της σωματικής ασφάλειας και του εργασιακού περιβάλλοντος των δημοσιογράφων».
Παραπέμποντας στην ετήσια έκθεση της Κομισιόν για το κράτος δικαίου, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, η κ. Γιούροβα ανέφερε πως «η βελτίωση του καθεστώτος για την προστασία των δημοσιογράφων είναι μεταξύ των συστάσεων προς την Ελλάδα (μεταξύ άλλων)» ενώ τόνισε πως θα δοθούν νέες συγκεκριμένες ειδικές συστάσεις στην επόμενη έκθεση για το Κράτος Δικαίου εντός Ιουλίου.
Ο ορισμός της ελευθερίας του Τύπου όπως διατυπώθηκε από τους Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα:
«Η ελευθερία του Τύπου ορίζεται ως η ικανότητα των δημοσιογράφων ως ατόμων και συλλογικοτήτων να επιλέγουν, να παράγουν και να διαδίδουν ειδήσεις προς το δημόσιο συμφέρον ανεξάρτητα από πολιτικές, οικονομικές, νομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις και απουσία απειλών για τη σωματική και ψυχική τους ασφάλεια».
