Η μεσογειακή φώκια Μονάχους μονάχους, ένα από τα σπανιότερα θαλάσσια θηλαστικά στον πλανήτη, βρίσκει στην Ελλάδα το τελευταίο της ισχυρό καταφύγιο. Με τη χώρα να φιλοξενεί περίπου τους μισούς από τους εναπομείναντες πληθυσμούς παγκοσμίως, οι πρόσφατες πρωτοβουλίες για τη δημιουργία νέων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών δημιουργούν ελπίδα. Ωστόσο, η ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού απειλεί να ανατρέψει την εύθραυστη ισορροπία.
Στα σκοτεινά νερά μιας θαλάσσιας σπηλιάς στις βόρειες Σποράδες, μια επιβλητική σκιά κινείται αργά. Πρόκειται για μια μεσογειακή φώκια, είδος που μπορεί να φτάσει τα 2,8 μέτρα μήκος και να ξεπεράσει τα 300 κιλά. Το σπάνιο αυτό θηλαστικό έχει βρει καταφύγιο στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου και Βορείων Σποράδων, τη μεγαλύτερη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή της Ελλάδας και κρίσιμο βιότοπο αναπαραγωγής.
Αυστηρή προστασία και σημάδια ανάκαμψης
Ένα από τα πιο καλά φυλασσόμενα σημεία του πάρκου είναι το νησί Πιπέρι, όπου η πρόσβαση απαγορεύεται σε ακτίνα τριών ναυτικών μιλίων και επιτρέπεται μόνο σε ερευνητές με ειδική άδεια. Σύμφωνα με τον θαλάσσιο βιολόγο και φύλακα Άγγελο Αργυρίου, οι φώκιες εμφανίζονται συχνά να ξεκουράζονται σε ανοιχτές παραλίες του νησιού. «Το ότι αισθάνονται αρκετά ασφαλείς για να βγαίνουν στη στεριά είναι σαφές σημάδι ότι τα μέτρα προστασίας αποδίδουν», σημειώνει.
Η Ελλάδα φιλοξενεί περίπου 500 μεσογειακές φώκιες, αριθμός διπλάσιος σε σχέση με τη δεκαετία του 1990. Το 2023, το είδος αναβαθμίστηκε από «κινδυνεύον» σε «ευάλωτο» στην Κόκκινη Λίστα της IUCN, εξέλιξη που αποδίδεται σε δεκαετίες συστηματικής προστασίας.
Κομβικό ρόλο έχει διαδραματίσει η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φώκιας Μονάχους μονάχους (MOm), η οποία από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 έχει διασώσει περισσότερες από 40 ορφανές ή τραυματισμένες φώκιες. «Αν σώσεις ένα θηλυκό, μπορεί να γεννήσει έως και 20 μικρά στη διάρκεια της ζωής της», τονίζει ο πρόεδρος της MOm, Πάνος Δενδρινός.
Ο τουρισμός ως νέα απειλή
Παρά τα θετικά σημάδια, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι μια σύγχρονη απειλή αυξάνεται ραγδαία: ο ανεξέλεγκτος θαλάσσιος τουρισμός. Οι μεσογειακές φώκιες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στην ανθρώπινη παρουσία. Αν και παλαιότερα γεννούσαν σε παραλίες, η ανθρώπινη πίεση τις ανάγκασε να καταφύγουν σε σπηλιές, οι οποίες όμως συχνά αποδεικνύονται επικίνδυνες για τα μικρά τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η νησίδα Φορμίκουλα στο Ιόνιο Πέλαγος, σημαντικός βιότοπος που εντάσσεται στη νέα θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή του Ιονίου. Αν και μέχρι πρόσφατα ήταν σχετικά άγνωστη, σήμερα βρίσκεται στο επίκεντρο έντονης τουριστικής δραστηριότητας. Ο θαλάσσιος βιολόγος Ζοάν Γκονθάλβο από το Ινστιτούτο Tethys περιγράφει δραματική μείωση των εμφανίσεων. «Πριν λίγα χρόνια βλέπαμε καθημερινά πέντε ή έξι φώκιες μαζί. Σήμερα θεωρούμαστε τυχεροί αν δούμε μία ή δύο», λέει.
Ο ίδιος καταγράφει περιστατικά τουριστών που κυνηγούν φώκιες ή εισέρχονται σε σπηλιές αναπαραγωγής, οδηγώντας σε εγκατάλειψη μικρών. Τον Αύγουστο του 2024, περισσότερα από 50 σκάφη βρέθηκαν ταυτόχρονα γύρω από τη μικρή ακτογραμμή της νησίδας, ακόμη και μέσα σε ζώνες απαγόρευσης, όπως αναφέρει δημοσίευμα του Guardian.
Παρότι έχουν θεσπιστεί περιορισμοί, στη Φορμίκουλα δεν υπάρχουν ακόμη φύλακες. Περιβαλλοντικές οργανώσεις προειδοποιούν για τον κίνδυνο δημιουργίας «πάρκων στα χαρτιά», χωρίς ουσιαστική επιτήρηση. Μελέτη εννέα ΜΚΟ έδειξε ότι μόνο 12 από τις 174 θαλάσσιες περιοχές Natura 2000 διαθέτουν πραγματικό καθεστώς προστασίας.
Η ελπίδα στρέφεται στις νέες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές που εξήγγειλε η κυβέρνηση και στην ενίσχυση της επιτήρησης. «Χρειαζόμαστε περισσότερα σκάφη, περισσότερο προσωπικό και ουσιαστική εφαρμογή του νόμου», υπογραμμίζει ο Πάνος Δενδρινός. Όπως προειδοποιούν οι επιστήμονες, η τύχη της μεσογειακής φώκιας-μονάχους μονάχους θα αποτελέσει τελικά μέτρο για το αν η Ελλάδα μπορεί να προστατεύσει αποτελεσματικά τη θαλάσσια βιοποικιλότητά της.
Πηγή Guardian