Ενας λαός κλεισμένος επί 50 ημέρες στο σπίτι του. Πώς αποκρυπτογραφούνται οι διαθέσεις του: η πανδημία κρύβει ανατροπές και εκπλήξεις διαμορφώνοντας νέες αξίες και σχέσεις εμπιστοσύνης. Τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, που δημοσιεύει η εφημερίδα «Τα Νέα», έρχονται να το επιβεβαιώσουν.
Οι Ελληνες εν μέσω κορoνοϊού διαβάζουν συστηματικά εφημερίδες σε ποσοστό μόνο 6%, όμως το 26% θεωρεί πιο αξιόπιστες τις πληροφορίες του γραπτού Τύπου. Ενημερώνονται από τα social media, όμως παραμένουν επιφυλακτικοί απέναντί τους.
Και παράλληλα αποτιμούν τη στάση όσων πρωταγωνίστησαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στις διάφορες φάσεις της πανδημίας: το 67% των ερωτωμένων απαντά ότι δεν εμπιστεύεται καθόλου την Εκκλησία, ενώ μόλις το 14% δηλώνει την πλήρη εμπιστοσύνη του στα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Την ίδια στιγμή, οι πολίτες δείχνουν να χάνουν την εμπιστοσύνη τους προς τους συνανθρώπους τους – είτε θεωρώντας τους εν δυνάμει πηγή μετάδοσης της νόσου είτε αμφιβάλλοντας για την έκφραση κοινωνικής αλληλεγγύης σε περίπτωση ανάγκης.
Αντ’ αυτών, ενισχύουν τη σχέση με την οικογένειά τους και στρέφονται με εμπιστοσύνη στους γιατρούς και τους νοσηλευτές αναγνωρίζοντάς τους ως τους μαχητές της πρώτης γραμμής: το 89% όσων συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσε ότι εμπιστεύεται το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό της χώρας, παρότι η πλειονότητα αμφιβάλλει για την επάρκεια του συστήματος υγείας, ενώ αίσθημα αποδοχής διέπει και το πρόσωπο του καθηγητή Λοιμωξιολογίας Σωτήρη Τσιόδρα, ο οποίος απολαμβάνει την πλήρη εμπιστοσύνη του 67% των ερωτωμένων.
Ανησυχία
Η έρευνα, που κατέγραψε τις απόψεις και τις ανησυχίες των Ελλήνων για ζητήματα που σχετίζονται με την πρωτόγνωρη πανδημία, διήρκεσε σχεδόν τρεις εβδομάδες, από τις 29 Μαρτίου ως τις 23 Απριλίου 2020, και υλοποιήθηκε με διαδικτυακά μέσα από το Εργαστήριο Δημοσιογραφικών Σπουδών και Επικοινωνιακών Εφαρμογών του Τμήματος Επικοινωνίας.
Οπως εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας και διευθυντής του Εργαστηρίου Στέλιος Παπαθανασόπουλος, αρκετά από τα ευρήματά της είναι εντυπωσιακά. «Για παράδειγμα, ενώ οι Ελληνες συνδέονται στερεοτυπικά με θεωρίες συνωμοσιολογίας, οι ερωτώμενοι απορρίπτουν το ενδεχόμενο ο ιός να κατασκευάστηκε σε εργαστήριο. Παράλληλα, συζητούν το θέμα του κορωνοϊού κατά κύριο λόγο με τους φίλους τους (63%) και δευτερευόντως με τους/τις συζύγους ή συντρόφους τους (50%), ενώ ο οικογενειακός γιατρός που αντιπροσωπεύει μια εξειδικευμένη πηγή γνώσης δεν αποτελεί ιδιαίτερο πόλο έλξης για τη διενέργεια σχετικής συζήτησης (2%). Τον ρόλο αυτό έχει μάλλον υποκαταστήσει ο ιδιαίτερα λαοφιλής καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας», συμπληρώνει.
Για την πλειοψηφία των ερωτωμένων (67%) το θέμα της πανδημίας αποτελεί αφορμή διαλόγου εντός της οικογένειας σε καθημερινή βάση. Η συζήτηση σε μεγάλο βαθμό αφορά τους φόβους για τις συνέπειες της πανδημίας που αποτυπώνονται με σαφήνεια στην έρευνα: το 67% ανησυχεί για την εθνική οικονομία, το 46% για κάποιο ηλικιωμένο συγγενή, το 40% για οικονομικές συνέπειες στον εαυτό του και ένα 31% για τον περιορισμό των ατομικών ελευθεριών.
Θεσμοί
«Η έρευνα διαπιστώνει μια τάση εμπιστοσύνης προς τους πολιτικούς παράγοντες και τους θεσμούς», προσθέτει ο Παπαθανασόπουλος, όμως αυτή δεν αφορά όλους ανεξαιρέτως: εκτός από την αξιοσημείωτη έλλειψη εμπιστοσύνης στην Εκκλησία, η οποία αποδίδεται ενδεχομένως στη διαφαινόμενη έλλειψη διάθεσης τήρησης των μέτρων προστασίας, «το 40% δηλώνει ότι δεν εμπιστεύεται καθόλου τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, ενώ ένα άλλο σημαντικό τμήμα εκφράζει απλά συγκρατημένη εμπιστοσύνη. Οσον αφορά την Αστυνομία και τη συμβολή της στην εφαρμογή των μέτρων, πολύ μεγάλο μέρος των ερωτωμένων, που αθροιστικά αντιπροσωπεύει το 43% του δείγματος, απαντάει ότι την εμπιστεύεται, ενώ ένα υψηλό επίσης ποσοστό της τάξης του 37% δεν την εμπιστεύεται».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η σχέση των πολιτών με τα μέσα ενημέρωσης στις ειδικές συνθήκες που διαμόρφωσε ο COVID-19. «Αν και αποτελούν τον βασικό συνδετικό κρίκο του κοινού με τις εξελίξεις της πανδημίας, δεν φαίνεται να έχουν πείσει για την αξιόπιστη στάση τους», λέει ο Παπαθανασόπουλος, «καθώς το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος δηλώνει πως δεν τα εμπιστεύεται καθόλου (43%) ή τα εμπιστεύεται συγκρατημένα – 25% έτσι κι έτσι, 21% σχετικά». Και εδώ σημειώνεται μια παραδοξότητα: ενώ το 53% επιλέγει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την καθημερινή του ενημέρωση, η πλειονότητα αξιολογεί χαμηλά την αξιοπιστία της διαχεόμενης πληροφόρησης σε αυτά, με τους περισσότερους να μην τα εμπιστεύονται καθόλου (35%) ή να τα εμπιστεύονται σχετικά (31%). Το ανάποδο σχήμα παρατηρείται στις εφημερίδες: καθημερινά τις επιλέγει μόλις το 4%, όμως το 26% τις θεωρεί αξιόπιστη πηγή πληροφόρησης.
Τέλος, ένα από τα πιο ιδιαίτερα ευρήματα της έρευνας αφορά την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους υπόλοιπους ανθρώπους: «Μπορείτε να εμπιστευτείτε αυτές τις ημέρες άλλους ανθρώπους;» ρωτά η έρευνα και το 48% απαντά «καλύτερα να είσαι προσεκτικός», ενώ στο ερώτημα «Πόσο συμφωνείτε με τη δήλωση “Οι άνθρωποι στη γειτονιά μου είναι έτοιμοι να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον”;» μόλις το 17% συμφωνεί απόλυτα ή έστω πολύ..
