Οφείλουμε να ενσκήψουμε με προσοχή στις παγκόσμιες και περιφερειακές αλλαγές ώστε με νηφαλιότητα και ψυχραιμία να εντοπίσουμε τις αλλαγές, τις ευκαιρίες και τα στρατηγικά προβλήματα που προκύπτουν για τη χώρα μας.
1. Η ήττα των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, δημιούργησε την εντύπωση σε σειρά εθνικών ηγεσιών στην περιοχή μας ότι μπορούν να εκδηλώσουν ευκολότερα αναθεωρητικές διαθέσεις διότι η πιθανότητα να τους εμποδίσει η αμερικάνικη στρατιωτική μηχανή είναι πολλαπλά μικρότερη από ότι πριν 20 χρόνια.
2. Η πιο ισχυρή φυγόκεντρη τάση είναι αυτή που παρουσιάζεται στην Βοσνία. Αφενός η Σερβική Δημοκρατία επιδιώκει να αυξήσει την αυτονομία της έναντι του κεντρικού βοσνιακού κράτους κι αφετέρου οι Κροάτες δείχνουν να μην επιθυμούν άλλο την υποταγή τους στον μουσουλμανικό παράγοντα όπως γίνεται μέχρι σήμερα. Εξίσου ενισχύονται και οι διαθέσεις αυτονομίας των Σέρβων του Κοσόβου.
3. Δίπλα στις φυγόκεντρες τάσεις επανεμφανίζονται πολύ ισχυρές εθνικιστικές διαθέσεις στα περισσότερα κράτη της περιοχής. Υπάρχει σαφής κίνδυνος να οξυνθούν οι σχέσεις Κοσόβου και Σερβίας, αφενός διότι το πρώτο δεν εφαρμόζει τις συμφωνίες ως προς τους σερβικούς δήμους και αφετέρου διότι η δεύτερη αρνείται να αναγνωρίσει ορισμένες πραγματικότητα επί του εδάφους. Εντονότερες είναι οι δραστηριότητες του βουλγαρικού εθνικισμού που ονειρεύεται την «Μεγάλη Βουλγαρία». Το ενδιαφέρον είναι, ότι ακραίοι εθνικιστικοί κύκλοι στην Ελλάδα υποστηρίζουν αυτόν τον κοτζαμπασισμό μόνο και μόνο διότι είναι εχθρός της Συμφωνίας των Πρεσπών. Έντονη είναι η παρουσία εθνικιστικών τάσεων και στην Αλβανία, ακόμα και σε κύκλους στην Κροατία.
4. Μεγάλες ευθύνες για τα πιο πάνω φαινόμενα, ενίσχυσης των αποσταθεροποιητικών τάσεων στην περιοχή, έχει η ΕΕ. Η ηγεσία της είναι κατώτερη των περιστάσεων, ενώ εγκατέλειψε την πολιτική ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ όπως και τη θέση ότι χωρίς τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων δεν μπορεί κανείς να μιλά για πραγματική γεωγραφική ολοκλήρωση της ΕΕ. Δεν έχει διαμορφώσει μια εναλλακτική πρόταση εμβάθυνσης της διασύνδεσης της περιοχής με την ΕΕ καθώς και οικονομικής της στήριξης. Επιπλέον, τα κράτη μέλη της ΕΕ στην ΝΑ Ευρώπη δεν δείχνουν να έχουν ουσιαστικό ενδιαφέρον, ενώ η ελληνική κυβέρνηση δείχνει ανίκανη να ασχοληθεί με πολιτικές ουσίας για την περιοχή. Περιορίζεται δε, σε επικοινωνιακά τερτίπια.
5. Οι πολιτικές εξελίξεις στην περιοχή, μαζί με τις πιέσεις στην εσωτερική πολιτική, οδήγησαν τον Ζάεφ αρχικά σε δήλωση παραίτησης. Όμως, ο κύριος λόγος αυτής του της ενέργειας είναι το ότι η ΕΕ δεν εκπλήρωσε καμία από τις υποσχέσεις της και αποδείχτηκε πολύ λίγη μπροστά στα γεωπολιτικά προβλήματα της περιοχής. Ο Ζάεφ έκανε δύσκολους συμβιβασμούς με την Ελλάδα και για να δώσει στον λαό του μια θετική ευρωπαϊκή προοπτική. Προσμονή στην οποία αναγκάστηκε να υποταγεί ο σλαβομακεδονικός εθνικισμός, αρνητής κάθε λύσης στο ονοματολογικό. Επιπλέον, η ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην ΕΕ έδινε τη δυνατότητα συνύπαρξης του αλβανικού στοιχείου σε μια ευρύτερη θεσμική κατασκευή, προοπτική που περιόριζε τις εντάσεις στο εσωτερικό της ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες κοινότητες, όπως και τα σχέδια για «Μεγάλη Αλβανία». Η ελληνική κυβέρνηση, δυστυχώς, παρακολουθεί με απάθεια τις πρόσφατες εξελίξεις. Δεν έκανε ούτε μια κίνηση ουσίας προκειμένου να αντιμετωπιστούν η αδράνεια της ΕΕ και τα «μεγαλοεθνικά» σχέδια στην περιοχή.
6. Όλα τα πιο πάνω διευκολύνουν τις παρεμβάσεις στην περιοχή επιθετικών παικτών όπως είναι η Τουρκία. Η τελευταία, με μοχλό πολιτικές δυνάμεις που εξαρτώνται από αυτήν, επεδίωξε να συμβάλει στην πτώση του Ζάεφ.
7. Η ελληνική κυβέρνηση δείχνει ως να μη καταλαβαίνει επαρκώς τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα σε μια κυβέρνηση VRMO, με την στήριξη της Τουρκίας, με εκείνη του Ζάεφ που συμφώνησε για τις Πρέσπες. Αντίθετα, πρωτίστως ενδιαφέρεται να πείσει με επικοινωνιακά κόλπα ότι το να χοροπηδά μέσα σε ένα αδρανές βαγόνι αποτελεί απόδειξη σπουδαίων κινήσεων ιστορικής σημασίας. Δυστυχώς όλοι γνωρίζουμε, ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική δεν έχει πια στην περιοχή το ειδικό βάρος που είχε πριν μερικά χρόνια.
8. Η ελληνική κυβέρνηση οφείλει άμεσα να αναλάβει διεθνή εκστρατεία διαφώτισης για τις αλλαγές που συντελούνται στην περιοχή, τους κινδύνους που γεννιούνται, ώστε να δεσμεύσει την ΕΕ στο να ανοίξει και πάλι τη διαδικασία διαπραγμάτευσης της ένταξης με Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία. Και αυτό, διότι το βουλγαρικό βέτο είναι πρόσχημα και όχι ουσία. Επίσης, να πείσει την Γαλλία, που δικαίως επιδιώκει θεσμικές αλλαγές σε μια ήδη διευρυμένη ΕΕ, ότι η διαδικασία διαπραγμάτευσης της διεύρυνσης ΕΕ με Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία μπορεί να ανοίξει άμεσα, αφού το όποιο χρονοδιάγραμμα τερματισμού της θα υπολείπεται ενός ορθολογικού χρονοδιαγράμματος θεσμικών αλλαγών στην ΕΕ.
9. Η ελληνική κυβέρνηση οφείλει να εφαρμόσει τη Συμφωνία των Πρεσπών, σειρά προβλέψεων (όπως κοινές συνεδριάσεις θεσμών και επιτροπών). Ιδιαίτερα οφείλει να λειτουργήσει τέτοιες επιτροπές όπως εκείνες για τα εμπορικά σήματα και τα σχολικά εγχειρίδια. Όλα δείχνουν ότι δεν κατανοεί ότι στη Συμφωνία υπάρχουν δεσμεύσεις που δεν ήταν και ο ευσεβής πόθος στην γείτονα. Η ηγεσία της Βόρειας Μακεδονίας με μεγάλη ευχαρίστηση διαπιστώνει την απουσία πολιτικής απαίτησης υλοποίησης τμημάτων της Συμφωνίας σε υποχρεώσεις που δεν ήταν επιλογή της. Ακόμα, η ελληνική κυβέρνηση οφείλει να καταγράψει και να αναγγείλει στον ΟΗΕ όλες τις παραβιάσεις που κάνουν οι δυνάμεις της VMRO. H χρησιμοποίηση της παράνομης ονομασίας «Δημοκρατία της Μακεδονίας» από οκτώ νεοεκλεγέντες δημάρχους δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Είναι απαραίτητο να καταλάβουν κάποιοι επιπόλαιοι στην Αθήνα, ότι το γεγονός ότι οι εθνικιστικές δυνάμεις στα Σκόπια δεν θέλουν την Συμφωνία των Πρεσπών και θέλησαν να οδηγήσουν τον Ζάεφ σε πτώση, κάθε άλλο παρά αποτελεί μια κάποια απόδειξη «δικής μας προδοσίας». Αν πράγματι ήταν, θα την είχαν εκείνοι κορώνα στην κεφαλή τους.
10. Στην Αθήνα υπάρχει, ακόμα, η εκκρεμότητα με τα τρία μνημόνια με την Βόρεια Μακεδονία. Η κυβέρνηση οφείλει άμεσα να τα περάσει από την Βουλή. Η δε αντιπολίτευση με ευθύνη, λαμβάνοντας υπόψη της τα πολλαπλασιαζόμενα σημεία αποσταθεροποίησης στην περιοχή και τους εθνικισμούς, να μην δει το θέμα με τακτικισμό. Αντίθετα να συμβάλλει στην προώθηση της υλοποίησης της Συμφωνίας των Πρεσπών, ώστε να μην ενδυναμώσουν οι θέσεις των πιο επιθετικών δυνάμεων στην περιοχή.
Για μένα το συμπέρασμα είναι μόνο ένα: χρειάζεται σοβαρότητα και αίσθημα ευθύνης από όλους μας.
*Το άρθρο του Νίκου Κοτζιά δημοσιεύτηκε στην «Καθημερινή»
