Στο συγκεκριμένο άρθρο θα θίξουμε ερωτήματα και προβληματισμούς σχετικά με την αναπηρία και τις κυρίαρχες πολιτικές κοινωνικής προστασίας. Αντλούμε έμπνευση από την πρόσφατη ανακοίνωση της Περιφέρειας Αττικής για τη δημιουργία παιδικών χαρών για παιδιά με αναπηρία και “ειδικές ανάγκες”, όπως αναφέρεται στον επίσημο ιστότοπο της Περιφέρειας.
Συγκεκριμένα, ο πρώην Περιφερειάρχης κ. Πατούλης δημοσιοποίησε την κατασκευή πρότυπων παιδικών χαρών σε πέντε δήμους της Αττικής, οι οποίες θα αποτελούνται από εγκαταστάσεις που θα επιτρέπουν το παιχνίδι σε παιδιά με αναπηρία. Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Περιφέρειας, η συγκεκριμένη “καινοτομία” θα δημιουργήσει ασφαλή περιβάλλοντα για παιδιά με αναπηρία, θα ενισχύσει την κοινωνικοποίηση, θα καταπολεμήσει την απομόνωση και θα επιτρέψει την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Ενδεχομένως, μια τέτοια πρωτοβουλία θα φαινόταν με την πρώτη ματιά θετική σε έναν πολίτη. Ωστόσο, τέτοιου είδους μέτρα όχι μόνο δε συμβάλλουν ουσιαστικά στην καταπολέμηση του αποκλεισμού, αλλά αναπαράγουν αναπηροφοβικές πολιτικές. Γιατί;
Κάποια ιστορικά και κοινωνιολογικά στοιχεία για την αναπηρία
Ως αποκλεισμός ατόμων με αναπηρία νοείται κάθε φαινόμενο παρεμπόδισης πρόσβασης σε υπηρεσίες, χώρους, κοινωνικής και πολιτικής συμμετοχής σε άτομα με αναπηρία. Η συμμετοχή ή η μη συμμετοχή των ατόμων θεωρείται βασικός δείκτης του βαθμού συμπερίληψης ή αποκλεισμού που βιώνουν τα ανάπηρα άτομα στο εκάστοτε κράτος. Οι αποκλεισμοί από υπηρεσίες, εκπαίδευση, κοινωνικοποίηση επιφέρουν μεγαλύτερο αποκλεισμό μακροπρόθεσμα, καθώς ειδικά η εργασιακή και οικονομική αυτονόμηση ανθρώπων με αναπηρία είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιων στερήσεων.
Η αναπηρία ως “έλλειμμα”
Για πολλά χρόνια, τόσο στην επιστήμη όσο και στις συλλογικές πεποιθήσεις κυριαρχούσε η θέση ότι η απομόνωση των ανάπηρων ανθρώπων προέρχεται από την ίδια την βλάβη τους. Το κυρίαρχο βιοιατρικό μοντέλο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιδεολογική αναπαραγωγή μιας συγκεκριμένης κοινωνικής αναπαράστασης των ανθρώπων με αναπηρία. Συγκεκριμένα, η κυρίαρχη αναπαράσταση παρουσιάζει την αναπηρία ως ένα “έλλειμμα”, μια “ανεπάρκεια” η οποία καθιστά αδύνατη την ουσιαστική και ολοκληρωμένη συμμετοχή του ατόμου στην κοινωνία.
Η κυριαρχία της παραπάνω ιδεολογίας άρχισε σταδιακά να υποχωρεί από τα τέλη του 20ου αιώνα, όπου κοινωνικοί επιστήμονες, πολιτικοί, ανάπηρα άτομα και κινήματα επιτέθηκαν στις παραπάνω θέσεις. Σύμφωνα με τις σύγχρονες θέσεις, δεν είναι η σωματική διαφορά η οποία οδηγεί στον αποκλεισμό και την μη ένταξη στην κοινωνία. Αντιθέτως, είναι η κοινωνική δομή η οποία απαγορεύει σε άτομα με βλάβη να γίνουν συμμέτοχοι και κοινωνοί στη συλλογική ζωή. Από αυτήν την άποψη, η αναπηρία είναι μια κοινωνική κατασκευή, ή , μάλλον, μια πολιτική κατασκευή, καθώς ο τρόπος οργάνωσης των κοινωνιών και η διανομή της ισχύος είναι κατά κόρον πολιτικό ζήτημα.
Στο σήμερα, στο κίνημα χειραφέτησης των αναπήρων η έννοια της ελευθερίας και της ισότητας είναι ξεκάθαρη και απλή: Χρειάζονται δομές και εγκαταστάσεις που να επιτρέπουν την πρόσβαση σε ανάπηρα και μη άτομα. Αυτό αφορά στην εκπαίδευση, τα σχολεία, τις καφετέριες, τους δρόμους, τα εργασιακά περιβάλλοντα, τις γειτονιές… Αυτή θα είναι η ουσιαστική νίκη απέναντι στον αποκλεισμό των ανθρώπων με αναπηρία.
Τι μέτρα μπορούν να συμβάλλουν στην καταπολέμηση του αποκλεισμού
Με βάση τα παραπάνω, γίνεται κάπως πιο σαφές για ποιο λόγο η δημιουργία συγκεκριμένων χώρων για άτομα με αναπηρία αναπαράγει αναπηροφοβικές πολιτικές. Η περιχαράκωση παιδιών σε συγκεκριμένες παιδικές χαρές οδηγεί στην καθιέρωση μιας κοινωνικής αναπαράστασης σύμφωνα με την οποία, τα παιδιά με βλάβες αποτελούν ένα “διαφορετικό είδος ανθρώπου” μη ικανό να αλληλοεπιδρά και να συμμετέχει στην συλλογική κοινωνική ζωή.
Άραγε, με ποιον τρόπο θα γαλουχηθούν οι επόμενες κοινωνίες στην συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία, όταν δεν θα έχουν καμία δυνατότητα αλληλεπίδρασης μαζί τους;
Πώς ωφελεί στην κοινωνική ενσωμάτωση μια άρρητη λογική που επιβάλλει την αλληλεπίδραση των ατόμων με αναπηρία μόνο μεταξύ τους και χωρίς ουσιαστική σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία;
Αν επεκτείνουμε τέτοιες λογικές, σκεφτείτε ότι θα συναντούσαμε άμεσα τη δημιουργία ειδικών γειτονιών για άτομα με αναπηρία, τη δημιουργία ειδικών καφετεριών, ειδικών χώρων εργασίας. Αυτές οι λογικές όχι μόνο είναι πολύ μακριά από τη θέσπιση της συμπερίληψης, αλλά, αντιθέτως, είναι βαθιά αναπηροφοβικές, καθώς υπαινίσσονται ότι οι άνθρωποι με αναπηρία είναι ένα ανεπιθύμητο κομμάτι της κοινωνίας, το οποίο καλύτερα να κρατηθεί απομονωμένο.
Αν θέλουμε να μιλήσουμε στ’ αλήθεια για συμπερίληψη, δεν χρειάζεται να αυτοσχεδιάσουμε ιδιαίτερα:
Ας δοθεί στα παιδιά με αναπηρία αληθινή δυνατότητα συμμετοχής στην κοινωνία, που σημαίνει σχολεία προσβάσιμα για όλα τα παιδιά, παιδικές χαρές για όλα τα παιδιά, ουσιαστική συμμετοχή στον αθλητισμό, στον πολιτισμό, στην ψυχαγωγία…
Η ισότητα δεν είναι κάτι άλλο πέρα από ζήτημα πολιτικής απόφασης και πρωτοβουλίας, ουσιαστικού διαλόγου με το κάθε κίνημα και δυνατότητα να ακούμε τις φωνές των υποκειμένων που υφίστανται την καταπίεση.
Λοιπόν; Θα τις ακούσουμε αυτές τις φωνές; Θα μας ακούσετε;