Με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση της Περιφέρειας Αττικής για τη δημιουργία κατασκηνωτικού προγράμματος για παιδιά Ρομά, έχει σημασία να δοθεί προσοχή στο ζήτημα του κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά.
Σε αντίθεση με άλλες μορφές κοινωνικής καταπίεσης, ο αποκλεισμός των Ρομά στις σύγχρονες κοινωνίες δεν συζητείται ανοιχτά, και δεν αποτελεί προτεραιότητα στις ατζέντες των αρμόδιων για άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Μάλιστα, μια σειρά από στερεότυπα και προκαταλήψεις θολώνουν την πολιτική σημασία του ζητήματος. Στην ανακοίνωση της Περιφέρειας Αττικής, πανηγυρίζεται η τριετής λειτουργία δωρεάν κατασκηνωτικού προγράμματος για παιδιά “με Τσιγγάνικη καταγωγή”, και η εν λόγω δράση περιγράφεται ως ένα μέτρο κοινωνικής προστασίας και προώθησης της κοινωνικής ενσωμάτωσης των Ρομά.
Στο συγκεκριμένο άρθρο, θα αναλωθούμε σε γόνιμους προβληματισμούς σε σχέση με την χρησιμότητα αντίστοιχων πολιτικών.
Υπολογίζεται ότι ο συνολικός πληθυσμός των Ρομά στον πλανήτη ανέρχεται στους 12 εκατομμύρια Ρομά παγκοσμίως, με την Ευρώπη να συγκεντρώνει το μεγαλύτερό ποσοστό, δηλαδή τα 8 με 10 εκατομμύρια άτομα.
Στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι η κοινότητα των Ρομά αποτελείται από 120.000 με 150.000 πολίτες.
| Kοινωνική Eνσωμάτωση Ρομά
Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προωθήσει προγράμματα για την κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά, όπως το πρόγραμμα PHARE, με το οποίο η Ε.Ε. χορήγησε περισσότερα από 77 εκατ. ευρώ για σχέδια σχετικά με τη στέγαση και τις συνθήκες διαβίωσης των Ρομά στην Ουγγαρία, την Τσεχία, τη Σλοβακία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία προ της ένταξης των χωρών αυτών στην Ε.Ε..
Αλλά και στα κράτη που είναι ήδη μέλη της Ε.Ε. (Ισπανία, Ελλάδα και Γαλλία) εφαρμόζονται προγράμματα μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (Ε.Κ.Τ.) και της κοινοτικής πρωτοβουλίας EQUAL. Σχέδια για τους Ρομά υποστηρίζονται και μέσω των προγραμμάτων «ΣΩΚΡΑΤΗΣ» και «Νεολαία για την Ευρώπη».
Το πρόγραμμα κοινοτικής δράσης για την καταπολέμηση των διακρίσεων που έχει υπογράψει και η Ελλάδα ολοκληρώθηκε με την έκδοση της Οδηγίας 2000/43/ΕΚ περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής.
Στην πραγματικότητα, ο αποκλεισμός των Ρομά εκφράζεται με πολλούς τρόπους, όπως η μη πρόσβαση στην εκπαίδευση και την εργασία, ο τεχνολογικός αναλφαβητισμός, τα ποσοστά παιδικής εργασίας καθώς και τα επίπεδα φτώχειας. Τα παιδιά Ρομά σπάνια καταφέρνουν να ολοκληρώσουν το σχολείο, και συχνά αντιμετωπίζουν περιστατικά εκφοβισμού καθώς και ρατσιστικής συμπεριφοράς από παιδαγωγούς και καθηγητές.
Η σύγχρονη ρητορική παρουσιάζει τους Ρομά σαν μια “απολίτιστη” κοινότητα η οποία αρνείται να προσαρμοστεί στα δεδομένα της δυτικής κουλτούρας και επιλέγει να ζει παρασιτικά. Η συγκεκριμένη ρατσιστική θεώρηση απέχει αρκετά από την πραγματικότητα και βασίζεται σε μη επιστημονικές θέσεις. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι Ρομά αποτελούν μια κοινότητα με δική της κουλτούρα και πολιτισμό, ο οποίος βασίζεται σε κοινωνικές πεποιθήσεις που πράγματι αποκλείουν από τον σύγχρονο δυτικό τρόπο ζωής. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, οι Ρομά έχουν πολιτισμό και μάλιστα αρκετά συνεκτικό και με συγκεκριμένες αξίες, ήθη και έθιμα. Οι Ρομά έχουν υποστεί ιστορικά διώξεις και προσπάθειες πολιτισμικού αφανισμού. Στις σύγχρονες κοινωνικές θεωρίες, η μη ενσωμάτωση των Ρομά στην κοινωνία προσεγγίζεται ως ένα δομικό πρόβλημα. Η κοινωνία είναι έτοιμη να τους δεχτεί με τους όρους, όμως, που εκείνη θέτει υποτιμώντας το δικαίωμά τους στην πολιτισμική ελευθερία.
Μια υγιής κοινωνική ενσωμάτωση, περιλαμβάνει κοινωνικές διεργασίες στις οποίες τα άτομα αλληλοεπιδρούν και οι διάφορες κοινότητες μοιράζονται τους ίδιους πόρους, με την ίδια δυνατότητα συμμετοχής στην κοινωνία. Όσο τα πολιτικά συστήματα δεν επιτρέπουν τη διαπολιτισμικότητα και τη συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων, παρατηρούνται τα φαινόμενα της κοινοτικής εσωστρέφειας και της γκετοποίησης.
| Τι μέτρα μπορούν να εξυπηρετήσουν την κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά
Αν δεχτούμε ότι τα φαινόμενα γκετοποίησης και πολιτισμικής απομόνωσης σαμποτάρουν τη συμμετοχή των Ρομά στην κοινωνία, θα αντιληφθούμε άμεσα για ποιο λόγο μέτρα όπως η δημιουργία κατασκηνώσεων για παιδιά Ρομά ενισχύουν αυτόν τον αποκλεισμό και την απουσία πολιτισμικής αλληλεπίδρασης. Η απομόνωση παιδιών σε μια συγκεκριμένη κατασκήνωση με βάση την ταυτότητά τους ως Ρομά υπαινίσσεται ότι η διαφορά σε ένα Ρομά άτομο και σε ένα μη Ρομά είναι τόσο θεμελιώδης, που η κοινωνική συνύπαρξη είναι ανέφικτη. Μάλιστα, η εξοικείωση της κοινής γνώμης με την κοινότητα των Ρομά όχι απλά παρεμποδίζεται, αλλά τροφοδοτείται και μια κατασκευή ενός “άλλου”, “ξένου” προς την κοινωνία υποκειμένου.
Η πραγματική κοινωνική ελευθερία για τους Ρομά μπορεί να προκύψει μόνο μέσα από θέσεις υπέρ μιας διαπολιτισμικής κοινωνίας, στην οποία οι πολιτισμικές διαφορές επιτρέπονται. Η έμφαση στους δομικούς παράγοντες του αποκλεισμού των Ρομά είναι επίσης αναγκαία, καθώς η μη πρόσβαση σε εκπαίδευση και εργασία δημιουργεί τελείως διαφορετικές αφετηρίες ζωής. Μια ουσιαστική κοινωνική πολιτική οφείλει να αναγνωρίσει τα δομικά αίτια του αποκλεισμού και να καταργήσει τις εθνοκεντρικές τάσεις και τις πεποιθήσεις περί πολιτισμικής ανωτερότητας.